M. Abuzalova, G. Haqulova,Sh. G’ulomova Hozirgi o`zbek adabiy tili (Morfologiya)

 
 
Bog`lovchi 
 
 
 
 
 
Yuklama 
 
 
 
 
 

2-topshiriq.
Va, bilan, faqat, uchun 
yordamchi so`zlari ishtirokida gaplar tuzing. 
 
45 – mashq. 
Matnni diqqat bilan o`qing. Bog`lovchilarni ajrating, ular qaysi 
bo`laklarni bog`lab kelayotganini sharhlang. 

“…Ko`ngil barcha ma’nolarni jamlagan ummondir, so`z – ko`ngil 
dengizidagi bir inju. Dengizdan injuni g`avvos olib chiqqani va uning qiymatini 
tayin etganidek, ko`ngildagi so`z injusi so`zlovchi tarafidan bezaladi, qiymati ham 
anglash darajasining nisbatiga ko`ra belgilanadi. Injuning qiymati haqida: 
“darajalari ko`p”, hatto; “qiymati bir dirhamdan 100.000 dirhamgacha bo`lgan 
injular bor” deyish mumkin… 
So`z injusining qiymati bundan-da ulug`, darajasi bundan-da yuksakdir. 
Uning ulug`ligi shu darajaki, o’lik tanga ruh bag`ishlaydi. Ayni paytda tirik jonni 
ruhdan mahrum etmog`i mumkin. Har bir jamiyatning so`z boyligi boshqalaridan, 
so`zlarning ma’nolari-da o`zgalaridan farqlidir va bir-birlarida bo`lmagan bir 
necha 
xususiyatlari 
bilan 
ajralib 
turadi. 
Qushlarning, 
hayvonlarning, 
yirtqichlarning tillari ham shundaydir. Har birining o`ziga xos gapirish tarsi, bir 
bo`lmagan tovush va sayrashlari bor. Ammo so`z ma’no ifodalash xususiyatiga, 
inson fikrlash salohiyatiga egadir. So`z – ma’no inson esa bayon bulog`idir…”
(Alisher Navoiy) 
 
46 – mashq. 
Berilgan gaplardan yordamchi so`zlarni ajratib, izohlang.
1. O`ynab gapirsang ham, o`ylab gapir. 2. Og`zaki nutq qisqa va ifodali 
bo`lishi kerak. 3. Sog`lom va zehnli bo`lib ulg`aygan bola hayotda qiynalmaydi.
4. G`azal ham bo`lurmi buncha dilrabo, Bunchalar serishva, bunchalar sernoz. 
(E.Vohidov) 5. Lekin general unga parvo qilmay ochiq yuz, tabassum bilan 

---

29 
kapitanni chaqirdi. (Shuhrat) 6. Ul yor agar yoshursa yuz oh, Ag`yorga gar 
ko`rinsa yuz oh. (Bobur) 7. Kelur sel, ko`kda goho bo`lsa chaqmoq,
Zarar qilg`ay danakni tishda chaqmoq. 
Yomondir ikki o`rtoq o`rtasida, 
Urishtirmoq uchun bir-biriga chaqmoq. (Habibiy) 
8. O`rtada bo`lsin deb qadr ham izzat, 
Ayriliq va o`lim yaralganmi yo? 
Shunda ham tantilik qilib tabiat, 
Buyuk bir aqlni bergan-ku ammo. (S.Zunnunova)