O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarkand davlat arxitektura qurilish instituti

Boltli birikmalar.
Boltlar deb standartlashtirilgan po‘lat biriktiruvchi mahsulotlarga aytiladi. 
YOg‘och konstruksiyalarni biriktirish uchun diametri 12, 16 va 20 mm bo‘lgan 
boltlar keng qo‘llaniladi. 
8.4-rasm. Boltli birikmalar: a) bolt; b) boltli birikma; v) hisobiy sxemasi. 
Boltlarni birikmalarga o‘rnatishda elementlardagi teshiklarning diametriga 
boltlarning diametriga teng qilib tayyorlanadi. Boltning diametri 12 mm dan kichik 
bo‘lmasligi va umumiy qalinlikning 1/20 nisbatiga teng bo‘lishi kerak. Boltlar 

---

cho‘ziluvchi, va egiluvchi bo‘lib ularning mustahkamligi qo‘yidagi formula bilan 
tekshiriladi. 


N 

R 
A 
c 

0,8
, 
(8.1) 
bu erda N 
– 
ta’sir qiluvchi yuk. 
A 
- 
element kesim yuzasi 
R
c 
- po‘latning hisobiy qarshiligi 
Boltlar to‘g‘ri chiziqli va shaxmat usulida joylashtiriladi. 
8.5-rasm. Boltlarni joylashtirish sxemasi. 
Mixli birikmalar.
Mixlar oddiy simlardan tayyorlanadi. Diametri 3, 4, 5 va b mm. bo‘lib ularning 
uzunliklari esa 80,100,150 va 200 mm. bo‘ladi. 
8.6-rasm. Mixlar va mixli birikmalar sxemasi. 
Mixlarning diametri biriktirilayotgan elementlar qalinligining 1/4 qiymatidan 
katta bo‘lmasligi kerak. 
Birikmalarda mixlar 2 xil usulda to‘g‘ri chiziqli (a) va shaxmat usulida (b) 
joylashtiriladi. 
8.7-rasm. Mixlarni joylashtirish sxemasi. 
Mixning kuch ko‘tarish qobiliyati qo‘yidagi formula bilan aniqlanadi. 
T
m
= R
m.s.

d

l
1 
(8.2) 
bu erda R
m.s. 
– mixning sug‘urilishdagi hisobiy qarshiligi bo‘lib qiymati 0,3 MPa 
ga teng deb qabul qilinadi; 

– o‘zgarmas qiymat 

=3,14 ga teng; d 
– 
mixning 
diametri, mm; 
l
1 
= mixning uzunligi, mm. 
Birikmalardagi mixlarning soni quyidagi formula bilan aniqlanadi. 
n

N
, 
(8.3) 
T
м 

---

bu erda N – ta’sir qilayotgan yukning qiymati. T
m 
– bir dona mixning yuk ko‘tarish 
qobiliyati.