O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarkand davlat arxitektura qurilish instituti

Elimli birikmalar
Elimli birikmalar eng ko‘p tarqalgan birikmalardan hisoblanadi. Bunday 
birikmalar uchun qalinligi 50 mm gacha va namligi 10

2% bo‘lgan materiallardan 
foydalaniladi. 
Birikmalar 
uchun 
asosan 
turli 
sintetik 
elimlardan, 
ya’ni 
KB-3- 
fenolformaldegidli, FR-12- rezorsinli, EPS - epoksidli, poliefirli, kremniy organik 
elimlardan foydalaniladi (15-16-jadvallar). 
Ma’lumki, elim choklarining qalinligi qancha katta bo‘lsa mustahkamlik 
shuncha kam bo‘ladi. Hamma texnologik jarayonlar asosida yaxshi elimlangan 
choklarning mustahkamligi yog‘ochning mustahkamligidan katta bo‘ladi. 
Elimlangan choklar asosan ko‘ndalang (a), bo‘ylama (b) va burchak ostida (v) 
bo‘ladi (7.8-rasm). 
8.8-rasm 
Elimlangan metall sterjenli birikmalar.
Hozirgi vaqtda konstruksiyalarda materiallar sarfini kamaytirish, ularni 
mustahkamligini oshirish maqsadida samarador elimlangan metall sterjenli 
birikmalardan keng foydalanilmoqda. Sterjenlar uchun A-II va A-III tipidagi 
armaturalar qo‘llaniladi va ularning diametri 12-32 mm oralig‘ida bo‘ladi. 
8.9-rasm. Elimlangan metal sterjenli birikmalar. 
Armaturalarni choklarga elimlash uchun elementlarning kesim yuzalarida 
chuqurchalar tayyorlanadi va ularning o‘lchami sterjenning diametriga bog‘liq 
bo‘ladi. Elimlanadigan sterjenlarning uzunlilari (10- 30)d oralig‘ida bo‘ladi. 
CHoklarda sterjenlarni yaxshi elimlanishi uchun normaga asosan chuqurchalarning 
o‘lchami sterjen diametridan 2-3 mm katta qilib tayyorlanadi 
Birikmalarni kuch ko‘tarish qobiliyati quyidagi formula bilan aniqlanadi. 
T =

l

(d + 0,005)

R
yor

k
yor 
(8.3) 
bu erda d - sterjenning diametri, mm; 
l 
– sterlyunning uzunligi, mm; 
R
yor
– yorilishdagi hisobiy qarshilik bo‘lib qiymati 1,2 MPa ga teng; 

---

k
yor
– koeffitsient bo‘lib qiymati qo‘yidagi formula yordamida aniqlanadi 
k
yor
= (1,2 – 0,02) 
l 
(8.3) 
d 
Plastmassadan 
tayyorlangan konstruksiyalarni biriktirish. Plastmassalarni 
biriktirishda elimli, parchin mixli, vintli, payvandli va tikiladigan birikmalardan 
keng foydalaniladi. Elimli birikmalarning ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi. 
Parchin mixli birikmalarning ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi (8-10-rasm). 
8-10-rasm. Parchin mixli birikmalar 
Vintli birikmalarning ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi (8-11-rasm). 
8-11-rasm. 
Payvandli birikmalarning ko‘rinishi qo‘yidagicha bo‘ladi (8-11-rasm). 
8-11-rasm. 
Payvandli birikmalar asosan issiqlik ta’sirida o‘zgaruvchan, ya’ni termoplastik 
plastmassalarni biriktirishda ishlatiladi. Plastmassalarni qizdirib biriktirishda ular 
140... 145°S haroratgacha qizdiriladi va basim 1 MPa atrofida bo‘ladi. Issiq havo 
bilan payvandlashda esa harorat 250... 270 
°
S gacha bo‘ladi.