2. Pedagogik tajriba – sinov ishlari va ularning natijalari tahlili
Samaradorlikni baholashning miqdoriy mezonlarini tanlash.
Turli metodlar
va vositalarni ta‘limga joriy qilish samaradorligini baholash muammosi S.I.
Arxangelskiy, V. P. Bespalko, V. M. Blinov, V. M. Vergasov, I. V. Kuzmina, V. I.
Mixiyev, A.g. Molibog, Y. F. Chubuk, L. M. Fredman va boshqa ko‗plab
olimlarning ilmiy tadqiqot ishlarida qarab chiqilgan. Ilmiy pedagogik adabiyotlarni
tahlil qilish shuni ko‗rsatmoqdaki, bugungi kunda o‗qitish metodlari va
vositalarining samaradorligini baholashning quyidagi miqdoriy mezonlari keng
tarqalgan: o‗zlashtirish natijalari bo‗yicha, bilimlarning mustahkamligi bo‗yicha,
sarflanadigan o‗quv vaqti bo‗yicha va hakazo.
O‗zlashtirish darajalari mezonlari orasida eng keng tarqalgani o‗quvchilar
bilimini baholar va to‗g‗ri javoblar soni bo‗yicha baholash hisoblanadi va u
quyidagicha aniqlanadi.
N
i
i
b
N
b
1
,
1
N
i
i
X
N
m
1
,
1
(3.1)
bu yerda:
N
-sinfdagi o‗quvchilar soni;
b
i
-i
chi o‗quvchining ballari;
X
i
-i
chi o‗quvchining to‗g‗ri javoblari soni.
Odatda o‗rtacha ballning miqdori (to‗g‗ri javoblarning o‗rtacha soni) o‗rtacha
qiymatga nisbatan ballarning turli xilligini (to‗g‗ri javoblar soni) xarakterlovchi
dispersiya kattaligi bilan to‗ldiriladi.
1
)
(
1
2
2
N
b
b
N
i
i
,
1
)
(
1
2
2
N
m
X
N
i
x
i
i
, (3.2)
bu yerda:
b
-sinfdagi o‗rtacha ball;
m
xi
-sinfdagi o‗quvchilar to‗g‗ri
javoblarining o‗rtacha soni.
Nazorat va tajriba-sinov sinflaridagi o‗rtacha ko‗rsatkichlar orasidagi farqni
aniqlash maqsadida ishonchli ehtimollik-
á
miqdori beriladi va ishonchlilik
(intervalining yarim kengligi) chegarasi quyidagicha anqlanadi.
,
i
b
K
b
,
i
i
x
x
K
m
(3.3)
67
bu yerda:
K
-ishonchli ehtimollik;
á
-ga va sinfdagi o‗quvchilar soni;
N
-ga bog‗liq bo‗lgan yordamchi koeffitsiyent.
Nazorat va tajriba-sinov sinflaridagi o‗rtacha ko‗rsatkichlarnining farqi
muhim ahamiyatga ega bo‗lib (qachonki ishonchlilik intervallari qoplanmasa),
o‗qitishning yangi metodlari va vositalariga bog‗liq deb hisoblanadi. Nazorat va
tajriba-sinov sinflardagi o‗rtacha ko‗rsatkichlarni (ballarni, to‗g‗ri javoblar sonini)
taqqoslash o‗quvchilarning bilimlari darajasidagi o‗zgarishlar haqida miqdoriy
ko‗rsatkichlar olish imkonini beradi:
;
m
m
m
н
э
b
K
;
н
э
b
b
b
K
;
н
э
K
;
н
э
m
m
m
K
(3.4)
bu yerda:
K
v
va
K
t
– samaradorlik koeffitsiyentlari;
v
e
, t
e
, v
n
, t
n
-mos holda tajriba-sinov va nazorat sinflardagi to‗g‗ri
javoblarning o‗rtacha ballari va o‗rtacha soni (miqdori).
Ma‘lumki o‗zlashtirilgan bilimning mustahkamligini belgilangan vaqt
oraliqlarida nazorat va tajriba-sinov sinflarda o‗tkaziladigan, qaytariluvchi (bir
necha marta) sinovlarda o‗rtacha ko‗rsatkichlarni taqqoslash (ballarni, to‗g‗ri
javoblar sonini va x.k.) orqali baholash mumkin. Dastlabki va keyingi sinovlarning
natijalari bir xil bo‗lganda musathkamlik mezoni (4) ifoda bilan aniqlanadi.
Mashg‗ulotlarning qat‘iy reglamentini va rejalashtirilishini hisobga olgan
holda o‗qitishning yangi metodlari va vositalarini joriy qilishda dasturning
bo‗limlari va mavzularini bayon qilishga o‗quv vaqti sarfining qisqarishini
baholash mashg‗ulotlarning axborotliligini oshirish orqali baholanishi mumkin.
н
э
ахб
И
И
К
, (3.5)
bu yerda:
I
e
va
I
n
– mos holda yangi va an‘anaviy metodlar va vositalar
yordamida mashg‗ulotlarda o‗quvchilarga taqdim qilingan axborot hajmi.
Ushbu tadqiqotda mehnat ta‘limi optimallashtirilganlashtirilgan mazmunini
tanlash va joriy qilishning nisbiy samaradorligini aniqlashda o‗quvchilarning qabul
68
qilish, o‗zlashtirish, esda saqlash (eslab qolish) mustahkamligi samaradorligi
koeffitsiyentlari bilan aniqlanadi.
;
н
э
с
т
т
K
кк
;
,
,
н
э
с
т
т
K
ў
;
,
,
,
,
н
э
с
т
т
K
см
(3.6)
bu yerda:
см
ў
кк
с
с
с
К
К
К
,
,
- amaliy mashg‗ulotlarida konsturuksiyalash va
modellashtirish bilan bog‗liq bo‗lgan qabul qilish, o‗zlashtirish va esda saqlash
(eslab qolish) mustahkamligining nisbiy samaradorligi koeffitsiyentlari
;
,
,
,
,
,
э
э
э
т
т
т
va
,
,
,
,
,
н
н
н
т
т
т
- nazoratning turli bosqichlarida (nazariy
darslaridan keyin, amaliy mashg‗ulotidan keyin va 3 oydan so‗ng) tajriba-sinov va
nazorat sinflaridagi to‗g‗ri javoblarning o‗rtacha miqdori (soni).
Imitatsion model qurilmalarini ta‘limga joriy qilish tufayli sinflardagi to‗g‗ri
javoblarning o‗rtacha qiymatlari yoyilish miqdorining o‗zgarishi nisbiy yoyilish
koeffitsiyenti bilan quyidagicha aniqlanadi.
К
К
К
н
э
ё
н
э
р
н
э
ё
,
;
;
,
,
,
,
,
,
,
,
,
(3.7)
bu yerda
,
,
,
,
,
э
э
э
va
,
,
,
,
,
н
н
н
- tajriba-sinov va nazorat sinflarida
laboratoriya amaliy mashg‗ulotlaridan keyin va uch oydan so‗ng to‗g‗ri javoblar
sonining o‗rtacha kvadratli chetlanishi.
Bunda o‗zlashtirish, o‗quv materialini to‗liq, qisman (asosan) va past
o‗zlashtirgan o‗quvchilar sonining o‗zgarishi bo‗yicha baholanadi. Nazorat
testlarining 9-10 ta savollariga to‗g‗ri javob bergan o‗quvchilar to‗liq
o‗zlashtirgan, 7-8 ta savollarga javob bergan o‗quvchilar asosan o‗zlashtirgan, 5-
6 ta savollarga to‗g‗ri javob bergan o‗quvchilar qisman o‗zlashtirgan, 4 ta va
undan kam savollarga to‗g‗ri javob bergan o‗quvchilar esa bo‗sh o‗zlashtirgan deb
hisoblandi. Bunda o‗qitishning oxirgi natijasi sifatida o‗quv materialini
o‗rganilganidan uch oy o‗tgandan so‗ngi nazorat natijalari olindi. O‗zlashtirish
samaradorligi koeffitsiyentlari (3.6) formula bo‗yicha aniqlandi.
69
Do'stlaringiz bilan baham: |