Ona tili, 5-sinf qoidalari Til jamiyatga, ya’ni odamlarning o’zaro munosabatga kirishuviga, aloqa qilishiga xizmat qiladi, shuning uchun u ijtimoiy hodisa

Ma’nodosh so’zlar.
Bir umumiy ma’noni ifodalovchi ikki va undan ortiq so’zlarga ma’nodosh so’zlar 
deyiladi. Ma’nodosh so’zlar bir ma’noni xilma-xil so’zlar orqali turli nozik ma’no qirralari bilan ifodalashda, so’z 
sehrini namoyish etishda, nutqni bezashda, ta’sirchanligini ta’minlashda katta ahamiyatga ega.
112.
Ma’nodosh so’zlarda umumiy va xususiy ma’nolar.
Ma’nodosh so’zlar bir umumiy ma’noni ifodalasa ham, 
shu umumiy ma’noni qanday ifodalash nuqtayi nazaridan bir-birdan farq qiladi. Masalan: 
shivirlamoq, gapirmoq, 
baqirmoq, bo’kirmoq
so’zlari so’zlash umumiy ma’nosi bilan bir xil bo’lsa ham, ular ovozning baland-pastligiga 
ko’ra farq qiladi. Shuningdek, 
to’ng’illamoq, ming’irlamoq, vaysamoq, javramoq
so’zlari ham so’zlash umumiy 
ma’nosiga ko’ra yuqoridagi so’zlar bilan birlashadi, lekin ulardan salbiy bahoga egaligi bilan farq qiladi. 
113.
Ma’nodosh so’zlar qatorida bosh so’z.
Ma’nodosh so’zlarning bir qatorga tizilib kelishiga ma’nodoshlik 
qatori deyiladi. Boshqalariga nisbatan nutqda keng qo’llaniladigan va ma’nosi barchaga tushunarli bo’lgan so’z 
bosh so’z deb yuritiladi. Masalan, 
kulmoq, jilmaymoq, iljaymoq, qah-qah urmoq, xanda otmoq, hiringlamoq
ma’nodoshlik qatoridagi 
kulmoq
so’zi boshqalariga nisbatan nutqda ko’proq qo’llaniladi va uning ma’nosi 
barchaga tushunarli bo’ladi. Shunga ko’ra, bu so’z bosh so’z sanaladi. Ma’nodosh so’zlarda ijobiy va salniy 
ma’nolar bo’lishi mumkin. 
Kulmoq, jilmaymoq, qah-qah urmoq, xanda otmoq
so’zlarida ijobiy ma’no kuzatilsa, 
hiringlamoq, iljaymoq, tirjaymoq 
so’zlarida salbiy ma’no mavjud. Ammo bosh so’zda bunday ma’nolar bo’lmaydi. 
114.
Zid ma’noli so’zlar.
Qarama-qarshi ma’noli so’zlarga zid ma’noli so’zlar deyiladi. Zid ma’noli so’zlar doimo 
ikki qarama-qarshi a’zodan iborat bo’ladi. Birini aytsak, ikkinchisi xayolimizga keladi. Masalan: 
achchiq

---

t.me/tilshunoslik/beneficialeducation 
11
deyishimiz bilan 
shirin
esimizga tushadi. Zid ma’noli so’zlar birgalikda qo’llanilib, yangi so’z hosil qilishi 
mumkin. Masalan: 
yosh-u qari – bari, achchiq – chuchuk – ovqat turi, uzoq – yaqindan – hamma yoqdan 
kabi.
115.