Ona tili, 5-sinf qoidalari Til jamiyatga, ya’ni odamlarning o’zaro munosabatga kirishuviga, aloqa qilishiga xizmat qiladi, shuning uchun u ijtimoiy hodisa

- 
gani/kani/qani/gali/kali/qali
(maslahatlashgani, soz etgali); 
sifatdosh:
- gan/kan/qan
(kelgan, 
kechikkan, namiqqan), 
- ayotgan/yotgan 
(chopayotgan, o’qiyotgan), 
- adigan/ydigan, - ar/r/mas, - 
guvchi/uvchi/vchi
(boradigan, o’qiydigan, oqar, tanir, so’nmas, uyg’onguvchi, boruvchi, xohlovchi); 
harakat nomi:
-(u)v, -moq, -mak, -maslik, -(i)sh
Sintaktik shakl yasovchilar 

Ot: Kelishik shakllari: Bosh: - Qaratqich: 
-ning 
Tushum: 
-ni 
Jo’nalish: 
-ga/ka/qa 
O’rin-payt: 
-da
Chiqish: 
-dan
 

Egalik: Birlikda: 
I shaxs:
-m/im; 
II shaxs:
-ng/ing; 
III shaxs:
-i/si; Ko’plikda: 
I shaxs:
-miz/-
imiz; 
II shaxs:
 -ng/ingiz; 
III shaxs: 
-(lar)i

Fe’l: Shaxs-son: Birlikda: 
I shaxs: 
-man 
(yozaman);
 
II sh: 
-san 
(yozasan),
II sh: -di 
(yozadi) 
Ko’plikda: 
I shaxs:
 miz 
(yozamiz);
 
II sh:
 -siz 
(yozasiz); 
III sh: 
-di (lar) 
yozadilar.
Yana bir guruhlari: Birlikda: 
I shaxs:
-m 
(yozdim);
 
II sh: 
-ng 
(yozding);
 
III sh:
 
- (yozdi) 
Ko’plikda: 
I shaxs:
 -k 
(yozdik)
 
II sh:
 -ngiz 
(yozdingiz);
 
III sh:
 - 
(lar – yozdilar). 
Mayl: Xabar mayli: - ; Buyruq-istak mayli: 
-y/ay, -ylik/aylik, -ng/ing, -ngiz/inglar, -sin/sinnlar 
(yozay, to’qiy, yoz, yozing, yozgin, yozingiz, yozsin, yozsinlar; 
Shart mayli: 
-sa
 
(yozsam, yozsang, 
yozsa); 
Maqsad mayli: 
-moqchi 
(yozmoqchi). 
Zamon qo’shimchlari: O’tgan zamon: 
-di, -b/ib, -gan/kan/qan + shaxs-son (yoki to’liqsiz 
fe’llar: edi, ekan, emish): 
bordim, boribman, borganman. 
Hozirgi zamon:
-yap, -yotib, -
ayotir/yotir, -moqda + shaxs-son: 
kelyapman, kelayotibman, kelayotirman, kelmoqdaman. 
Kelasi 
zamon:
-y, -a/ar 
+ 
shaxs-son: 
o’qiyman, yozarman, yozaman. 

Kesimlik shakllari: 
-man, -san, -miz, -siz, -dir; edi, ekan, emish, emas, bo’lmoq, sanalmoq, 
hisoblanmoq. 
Ayrim istisnolar: 
Ravishdosh shakli 
-b/ib 
ayrim so’zlarda shakl sifatida saqlanib qolgan, ammo 
ma’no jihatdan yo’qolgan: 

Ko’makchi fe’lli qo’shilmalaridagi yetakchi fe’lda: 
aytib yubordi

Shaxson-sonni olib zamonni ifodalaganda: 
yozibman, yozibsan, yozibdi

Qo’shma gap tarkibida murakkab ergash gaplarni bog’lasa: 
Bahor kelib, ta’tilga chiqaman.
Sifatdoshning 
-gan, -ar 
kabi qo’shimchalari ham shaxs-son bilan qo’shilib kelsa, xuddi shu holatda 
qabul qilinadi: 
borganman, borarman 
(bunda ham shakl bor ma;no yo’q). 
Ayrim ravishdoshlar tuslanish xususiyatiga ega, boshqalari esa bundan mustasno: 
boraman, 
boribman, o’qiyman, borgudeksan, sanabsan. 
lek: 
borgachman, borgunchaman, borganiman 
deb 
bo’lmaydi. 
ma'no

---

t.me/tilshunoslik/beneficialeducation 
44
#osIMuhammad