Sulaymonova saodatning “ mehribonlik uylari tarbiyalanuvchi

Temirchining bolasi tarbiyat topsa bulur olim,

Buzilsa xulqi, Luqmon o’g’li bo’lsa, bo’lg’usi zolim! 
Buyuk mutafakkir, fors-tojik adabiyotining klassiklaridan Abulqosim Farruxiy 
bola tarbiyasining qimmatini shunday ta’riflaydi: 

 
Yaxshi xulq shoxlik va katta mamlakatdan yaxshiroq,

 
Sof tabiat tilla gavxar konidan ham yaxishroq.
Voiz Koshifiy insonlarda oq ko’ngillilik, bag’riksnglik, mehnatsevarlik, 
sofdillik, rostgo’ylik, sahiylik, vijdonlilik, irodalilik, qat’iyatlilik kabi fazilatlar 
bo’lishi shart va bular insonning barkamolligidan dalolat beradi, deydi. Ammo 
xasislik, tamagirlik, ochko’zlik, dilozorlik, pastkashlik, tuhmatchilik, xoinlik, 
yolg’onchilik kishilarni beburd, axloqsiz qilib qo’yadi. Bunday salbiy xislatlar 
ularni obro’sizlantiradi, hayotini izdan chiqaradi, noto’g’ri yo’lga boshlaydi. 
«Pastkash, baxil odamdan yaxshilik kutish mevasiz daraxtdan meva kutishga 
o’xshaydi», va

 
«Yolg’onchilik seni jarlikka yetaklaydi,

 
Rostgo’ylik esa baxtsizlikdan saqlaydi»
deb ta’kidlaydi.
Abu Nasr Farobiy inson o’zining yaxshi odobi bilan baxt-saodatga erishishi 
mumkin, deydi. 
O’rta Osiyo mutaffakirlaridan biri Yusuf Xos Hojibning asarlarida ahloq 
madaniyati keng o’rin egallagan. Alloma aql va adolat, baxt-saodat, farovonlik 

---

22 
haqida gapirib, do’stlik, halollik, rostgo’ylik, kamtarlik, oddiylik kabi insoniy 
xislatlarning shaxs kamolotida muhim o’rin egallashini uqtiradi. Shuningdek 
“Hamma narsaning qoidasi tartibi, ta’limi bor, tartib- odob qoidalarini to’g’ri tutsa, 
kishining yuzi yorug’ bo’ladi” [9], deb ta’kidlaydi.
Xalq og’zaki va yozma yodgorliklarida ahloqiy tarbiya insoniy fazilatlarning 
ezgu maqsad yo’lida o’zaro muvofiqlashgan xoldagi ijodiy jarayoni sifatida 
baholanadi. Bu jarayonda ta’lim, xarakter va aql zakovatga alohida e’tibor berilib, 
ulardan har birining o’rni ta’kidlab ko’rsatiladi. Jumladan, ta’lim shaxsni ulug’lab, 
uning kamolotiga xizmat qilsa, yaxshi xulq xarakterni shakllantiradi, bezaydi, aql 
esa shaxs va uning xarakterini takomillashtirib, qalb va ruh tozaligini ta’minlaydi. 
Umuman ahloqiy yetuklikka qaratilgan barcha ijobiy sifatlarda ularning ega 
bo’lgan birorta ham salbiy jihatlar bo’lmasa, ular chinakkam va tugal fazilatlarga 
aylanadi. Chunonchi, aqlda-manmanlik, talantda-bahillik, vazminlikda-
qasoskorlik, xulqda-tubanlik, sahiylikda- talon- tarojlik, umidda-faoliyatsizlik, 
qaramda-tamagirlik, bilimda-qalbakilik bo’lmasligi zarurligi qayd etiladi. 
Hozirda ta’limning sifat ko’rsatkichini kafolatlaydigan omillar yaratilgan. 
Darhaqiqat, yosh avlodning kelajakda qanday inson bo’lib yetishishi, uning 
maktabgacha ta’limda olgan bilim, ko’nikma va malakalariga bog’liq. Bolalikda 
olingan bilim qanchalik pishiq puxta bo’lsa, u shunchalik mustahkam bardoshli 
bo’ladi. 
Bola dunyoga kelgan kundan boshlab, davlat va jamiyat hamda ota- ona 
zimmasiga uni sog’lom, aqlli, xushxulqli qilib tarbiyalash vazifasi qo’yiladi. 
Davlat va jamiyatning kelajagi yosh avlodning qanday voyaga yetishiga ko’p 
jihatdan bog’liqdir. O’z navbatida jamiyat taraqqiyoti millatning ma’naviy darajasi 
bilan belgilanadi.
Tadqiqotning ikkinchi bandida bu boradagi kuzatish va 
umumlashtirishishlarini tashkil etishga oid masalalar mehribonlik uylari 
tarbiyalanuvchi o’smirlarida ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllanirish– ijtimoiy 
ehtiyoj sifatida yoritilgan. 

---

23