Termiz davlar universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Ishning maqsadi. 
Hujayra shirasining osmotik bosimini plazmoliz usuli 
bilan aniqlash va bu jarayonning turli o‟simliklarda har xil bo‟lishini kuzatish. 
Kerakli asbob va reaktivlar. 
Mikroskop, buyum oynasi, qoplag‟ich oyna, 
ustara, igna, qizil piyoz, bir normal NaCI eritmasi, shtativ va probirkalar, suvli 
stakan, pipetkalar, 10 ml o‟lchagich probirkalar. 

---

Ishning borishi. 
O‟simik shirasining osmotik bosimini aniqlash uchun qizil 
piyozdan foydalanish mumkin. Buning uchun jadvalda ko‟rsatilgan tartibda 
eritmalar tayyorlanadi. Eritmalarni tayyorlash uchun toza va quruq probirkalarga 
avvalo osh tuzining 1-jadvalda ko‟rsatilgan miqdorlari solib chiqiladi. 
1-jadval 
Eritmada tayyorlash jadvali. 
№ 
Eritma 
konsentratsiyasi 
(mol. hisobida) 
1 mol. eritmadan 
olinadigan eritma 
miqdori 
Qo`shiladgan suv 
miqdori (ml) 
1 
0.1 
1 
9 
2 
0.2 
2 
8 
3 
0.3 
3 
7 
4 
0.4 
4 
6 
5 
0.5 
5 
5 
6 
0.6 
6 
4 
7 
0.7 
7 
3 
8 
0.8 
8 
2 
9 
0.9 
9 
1 
10 
1.0 
10 
0 
So‟ngra uning ustiga (jadvalda ko‟rsatilgan miqdorda) suv solib chiqiladi va 
aralashtiriladi. Har bir probirkadagi eritmaning miqdori bir xil, ya‟ni 10 ml bo‟ladi. 
Eritmalar tayyor bo‟lgandan so‟ng so‟limagan qizil piyozning po‟sti sekinlik bilan 
igna yoki ustara yordamida ajratib olinib, jadvalda ko‟rsatilganidek tayyorlangan 
turli konsentrasiyali eritmaga solinadi.
Eritmalarda qizil piyoz kesmalari 20-25 minut saqlanadi. Vaqt tugagandan 
so‟ng har bir probirkadagi kesmalardan alohida preparatlar tayyorlanadi va ustini 
qoplag‟ich oyna bilan yopib, mikroskopning (8
x
li) ob‟yektivi orqali kuzatiladi. 
Ko‟riladigan preparatda plazmoliz hodisasi ro‟y berganligi, ya‟ni sitoplazma 
hujayra po‟stidan ajrala boshlangan vaqti boshlang‟ich plazmolizni aniqlash kerak. 
4-rasm.
 O’simliklar to’qimasining osmotik bosimini aniqlash uchun 
ishlatiladigan shtativ va probirkalar 
Agarda 
hujayra 
shirasining 
kontsentratsiyasi 
eritmaning kontsentratsiyasiga 
teng 
bo‟lsa, 
plazmoliz 
hodisasi yuz bermaydi. Shu 
eritmaning 
kontsentratsiyasi 
izotonik 
kontsentratsiya 

---

deyiladi. Masalan, 0,3 n eritmada plazmoliz hodisasi kuzatilmaydi, ammo 0,4n 
eritmada esa plazmoliz hodisasi endigina boshlanganligi ko‟rinsa, u holda izotonik 
eritma shu ikkita 0,3-0,4n eritmaning oraliq nuqtasida bo‟ladi. Demak, izotonik 
eritma 0,35 ga teng bo‟ladi. Kuzatuv natijalari daftarga yozib boriladi.