Termiz davlar universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

5–rasm. 
O’simliklar to’qimasining 
shimish kuchini aniqlash 
a- to’qimaning shimish kuchi 
eritmanikidan yuqori bo’lganda; b- 
to’qimaning shimish kuchi eritmanikidan past 
bo’lganda; v – eritma bilan to’qimaning 
shimish kuchi teng bo’lganda. 
Suyuqlik bilan to‟qimaning shimish kuchi bir-biriga teng bo‟lgan eritma 
aniqlangandan so‟ng quyidagi tenglamadan foydalanib hujayraning shimish kuchi 
topiladi: 
S = RTCI 
Bu yerda: S – to‟qimaning shimish kuchi (atmosfera hisobida); 
R – gazlar konstantasi (0,0821); 
T – absolyut harorat (273
0
+ xona harorati); 
C – izotonik eritma; 
I – izotonik koeffisiyent (bu ko‟rsatgich elektrolitik eritmalar uchun 1,5ga 
teng). 
Vazifa: 
Tajribadan olingan natija va xulosalarni daftaringizga yozing. 
Tajriba natijasi quyidagicha,
O'simlik to'qimalarining shimish kuchi. 
O`tkazilgan tajribadan quyidagicha xulosaga keldim,____________________ 
__________________________________________________________________ 
Ilova va izoh uchun 
(tajriba paytidagi va bajarib bo`lingandan so`ng olingan 
olingan tajriba ishi bo`yicha suratlar va ularning izohi keltiriladi) 
6-Laboratoriya ishi.
Eritma 
konsentratsiyasi 
(mol. hisobida)
10 ml eritmada 
Oqimning 
harakatlanish 
yo'nalishi 
O'zgarmas qolgan 
tashqi eritmaning 
konsentratsiyasi 
Potentsial 
osmotik 
bosim, kPa
tuz 
tuz 
0.5 
0.4 
0.3 
0.2 
0.1 
5 
4 
3 
2 
1 
5 
6 
7 
8 
9 

---

O‟SIMLIK TO‟QIMASIDA OSMOTIK HODISASINI KUZATISH. 
Osmotik jarayonlarni yarim o‟tkazgich parda bilan ajratilgan sistemalarda 
kuzatish mumkin. Masalan, yarim o‟tkazgich parda bilan ajratilgan idish olib, 
uning bir tomoniga sof toza suv, ikkinchi tomoniga esa saxaroza yoki birorta tuz 
eritmasini solsak, suv yarim o‟tkazgich parda orqali eritma tomon tez va oson 
o‟tadi. Idishning ikkinchi tomonidagi suvda erigan modda molekulalari juda sekin 
diffuziyalanadi. Bunga sabab, konsentratsiyasi har xil bo‟lgan erituvchi va 
erituvchida erigan modda molekulalarining erkin energiyasi faolligining bir xilda 
bo‟lmasligidadir. Toza suv molekulalarining kimyoviy potensial faolligi, erigan 
moddalar molekulalarining faolligidan ancha yuqori bo‟ladi. Shu sababli ham 
modda molekulalarining harakati katta kimyoviy potensialdan kichik kimyoviy 
potensialga ega bo‟lgan moddalar tomoniga boradi. Suvda erigan moddalar 
molekulasining eritma tarkibida ko‟payishi suvning kimyoviy potensialini va uning 
faolligini keskin kamaytiradi. O‟simlik hujayrasi ham osmotik sistemadan 
iboratdir. Yuqorida bayon qilingan fikrimizga tajriba orqali ishonch hosil qilish 
mumkin.