Urganch davlat universiteti bioinjeneriya va oziq-ovqat xavfsizligi fakulteti «biotexnologiya»

Bac.thuringiensis 
ning u yoki bu 
turlari yotadi. Asosan sanoat asosida quyidagi turlardan foydalaniladi: 
Bacillus 
thuringiensis var. thuringiensis, kurstaki, galleriae, dendrolimus, israelensis. 
Mamlakatimizda, Respublika Fanlar Akademiyasi Mikrobiologiya institutida, 

---

professorlar Q.D.Davranov va T.Y.Yusupovlar rahbarligida 
Bac.thuringiensis 
ni 
mahalliy shtammlari asosida biopreparat ishlab chiqarish texnologiyasining ilmiy 
asosi yaratildi. Rossiyada esa, bu preparatning 10 dan oshiq xillari ishlab 
chiqarilmoqda va amaliyotda keng qillanilmoqda. Misol tariqasida “entobakterin” 
nomi bilan 
Bac.thuringiensis var.galleriae 
bakteriyasi asosida sanoatda birinchi 
marta kukun kirinishida preparat tayyorlangan. Preparat tarkibida 30 mlrd/g spora, 
shuncha miqdorda kristall holidagi endotoksin va yopishtiruvchi qishilmalar 
(kaolin) mavjud. Tangacha qanotli hashoratlarning kipgina turlariga qarshi kurashda 
samarali foyda beradi: karam va sholg‘om oq kapalagi, karam kuyasi, botqoq 
kapalagi, meva kuyasi va boshqalar. 
Ichakda ta’sir qiluvchi preparat oziqa bilan xashoratning organizmiga kirib, 
uni zaharlaydi, xashoratda ekzotoksin ta’sirida vujudga keladigan falajlik uyg‘otadi, 
ichak tizimining bir butunligi biziladi, keyin sporalar gemolimfalarga kiradi u erda 
isadi, hujayra kipaya boshlaydi va sepsis boshlanadi, natijada xashorat nobud 
bo`ladi. Entobakterin odam va issiqqonli hayvonlarga, baliq, asalarilarga va 
entomofaglarga ta’sir qilmaydi, lekin ipak qurtiga xavflidir. 
Preparat eritmasi isimlikga sepish yili bilan qillaniladi, 2−5 kg/ga miqdorda 
300−1500 l/ga maxsus purkagich moslamalar yordamida, katta maydonlarga 
samolyot yordamida ham sepilishi mumkin. Entobakterinni qillashning mitadil 
harorati 18−32
o 
C dir. 
Shunga ixshash turli xil nomlar bilan bir qancha preparatlar butun dunyoda 
ishlab chiqarilmoqda va isimliklarni zararkunanda xashoratlariga qarshi kurashishda 
amaliyotda keng qillanilib kelinmoqda. Masalan: dendrobatsilllin, bitoksibatsillin 
(BTB), BIP-biologik insektitsid preparat, gomelin, lepidotsid, baktokulitsid, dipel, 
baktospein va boshqalar.