Bank ishi va investitsiyalar

 
19.2
 
Xalqaro valyuta fondi, uning maqsad va vazifalari. Jahon banki 
guruhi va uning tarkibi. 
XVF – a’zo davlatlar o‘rtasida valyuta-kredit munosabatlarini tartibga solib 
turish va ularga to‘lov balansining kamomadi bilan bog‘liq valyutaviy 
qiyinchiliklar paytida chet el valyutasida qisqa va o‘rta muddatli kreditlar berish 
yo‘li bilan moliyaviy yordam ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan xukumatlararo 
tashkilot. 
Fond – BMTning ixtisoslashtirilgan muassasi bo‘lib – amaliy jixatdan jahon 
valyuta tizimining institutsional asosi bo‘lib xizmat qiladi. XVF BMTning Bretton-
Vudsdagi (AQSh, Nyu-Gempshir, 1944 yil, 22 iyul) xalqaro valyuta-kredit 
konferensiyasida tashkil qilingan. Konferensiya 1945 yil 27 dekabrdan kuchga 
kirgan tashkilot nizomi rolini bajaruvchi Kelishuv Moddasini qabul qildi va XVF 
o‘z amaliy faoliyatini 1947 yil 1 martdan boshladi. 
Jahon valyuta tizimining evolyutsiyasi natijasida XVF nizomi 3 marta qayta 
ko‘rib chiqilgan: 1) 1969 yilda SDR tizimi kiritilishi munosabati bilan; 2) 1976 

---

240 
yilda Yamayka valyuta tizimi vujudga kelishi bilan; 3) 1992 yil noyabr oyida 
Fondga o‘z qarzlarini to‘lay olmagan mamlakatlarga nisbatan - ovoz berish 
xuquqini to‘xtatish sanksiyasining kiritilishi bilan. 
Boshqaruv strukturasi.
XVF oliy raxbar organi –a’zo mamlakatdan besh yil 
muddatga saylanadigan vakil-boshqaruvchi va uning o‘rinbosarlaridan iborat 
boshqaruvchilar Kengashidir. Odatda bular moliya vazirlari yoki markaziy 
banklarning raxbarlaridir. Kengash Bitimlar Moddasiga o‘zgartirishlar kiritish, 
a’zo mamlakatlarni qabul qilish va chiqarish, ularni kapitaldagi ulushlari kattaligini 
aniqlash va qayta ko‘rib chiqish, ijrochi direktorlarning saylovi kabi masalalarni 
yechadi. Boshqaruvchilar yilda 1 marta sessiyaga yig‘iladilar. 
XVF aksionerlik korxonasi sifatida qurilgan. Shuning uchun xar bir 
qatnashchining ovoz berish yordamida uning faoliyatiga ta’sir qilish imkoniyati 
kapitaldagi xissasiga qarab aniqlanadi. "Tortilgan" ovozlar miqdori tamoyiliga 
muvofiq, xar bir davlat kapitaldagi bo‘nak kattaligidan qatiy nazar 250 "bazis" 
ovozga va o‘z kvotasining xar 100 ming SDR birligiga qo‘shimcha 1 tadan ovozga 
egadir. Boshqaruvchilar Kengashida qarorlar, odatda, oddiy ko‘pchilik (yarmidan 
kam bo‘lmagan), o‘ta muxim masalalar bo‘yicha esa a’zo mamlakatlarning ovozi – 
tezkor –70%, iqtisodiy va siyosiy – 85%, ya’ni "maxsus ko‘pchilik" ovoz bilan 
qabul qilinadi. Xozirgi Nizomda G‘arbning yetakchi mamlakatlari manfaatlari 
yo‘lida bunday masalalardan 53 tasi belgilangan (XVF tuzilganda 9 tagina edi). 
XVFida ko‘pchilik ovoz miqdoriga ega mamlakatlar: AQSh-17,7%; Germaniya-
5,5; Yaponiya-5,5; Buyuk Britaniya-4,9; Fransiya-4,9; Saudiya Arabistoni-3,4, 
Italiya-3,1; Rossiya –2,9%. Yevropa ittifoqi (YeS) mamlakatlarining ulushi – 
26,2%. 70-80 yillarda AQSh va YeS mamlakatlari ovozining solishtirma og‘irligi 
birmuncha qisqarganiga qaramasdan, ular xozirda xam qabul qilinishi ko‘pchilikni 
talab qiladigan Fondning dolzarb qarorlariga veto qo‘yishlari mumkin.