O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

ijodiy 
yondoshuvchi murabbiy
uchun zarur.Ishonchimiz komil, bunday murabbiylar bir nechta yaxshi 
sportchilar guruxini tayrlashlari , hattoki bir nechta chempionlarni tayyorlashlari mumkin, agarda 
ular olingan bilimlar va jismoniy sifatlar tarbiyalash xususiyatlari , texnik usullar va taktik jihatlar 
doirasida o’qish uslubiyatiga o’zlari o’zgartirish kiritsalar va rejalashtirsalar va ularning tadbiq 
etilishini nazorat qilsalar.
Rezyume.
Sportchining 
tayyorgarlanganlik 
darajasi 
prfessional 
maxoratning 
turli 
bosqichlarida zarur jismoniy mashqlar kompleksini bajarish evaziga erishiladi va ta’minlab turiladi. 
Sport yo’lining boshlanish qismida jismoniy yuklamalarning maksimal qismi, organizmga 
umumjismoniy tayyorgarlik vositalari bilan ta’sir etuvchi umumiy xarakterdagi mashqlardan iborat 
bo’lishi kerak. Asosiy vazifalaridan –salomatlikni mustaxkamlash, sportchi organizmini 
rivojlantirish, ichki a’zo va tizimlarning , xarakatlanish skelet mushaklarining funksional 
imkoniyatlarini ko’tarish, gavda tuzilishdagi nuqsonlarni to’g’rilashdan tashqari, UJT iroda 
xislatlarinitarbiyalaydi, inson ruhiyatida maqsadga intiluvchanlikni shakllantiradi. Barcha sport 
turlaridagi asosiy sifatlardan biri –umumiy chidamlikni tarbiyalashda , shuningdek tiklash 
tadbirlaridagi jismoniy tayyorgarlikning har taraflama rolini unutmaslik kerak.UJT nafaqat maxsus 
tayyorgarlikning umumiy bazasi, balki uning rivojlanishi , sportchi organizmining ichki a’zolari va 
vegetativ tizimlarinin mustahkamlash uchun zaruriy qism. Organizmning funksional holati 
mustahkamlangan sayin,maqsadga yo’naltirilgan mashqlarning, sport faoliyatining turiga qarab–
umumiy maxsus tayyoragarlik(UMJT yoki MJT –1) vositalari bilan maxsus “poydevor”(sport turi 
va yo’nalishi , masalan, sport o’yini, yakkakurash, siklik va texnik o’yinlar va x.klarni ifodalaydi) 
yaratish uchun ,jadalligini va hajmini oshirish kerak.
Mashg’ulotlarda tanlangan sport turi bo’yicha birinchi qadamlar o’zlashtirilgach va bir oz 
musobaqa tajribasiga ega bo’lingach, asosiy rolni asosiy maxsus tayyorgarlik vositalari ( maqsadga 
yo’naltirilgan ta’sirga ega mashqlar to’plamini rivojlantiruvchi ) o’ynaydi(MJT yoki MJT–2).
Texnik maxorat va yutuqlarning o’sishining omili texnik usullarning ijro sifati yaxshilanadi. 
Yuklama uch turining barchasida organizmning funksional imkoniyatlarini xarakatlantirish 
sifatlarini(tezlik, kuchlar, epchillik, chidamlik, egiluvchanlik)skelet mushaklar ishining 
koordinasiyasini va organizm ichki tizimlarini muvofiqlashtirish , axloq –iroda xislatlarini 
rivojlantirish yo’li bilan, ko’tarish ko’tarish vazifasi bajariladi. Ayrim chet el adabiyotlaridagi 
ma’lumotlarga ko’ra, badmintonda koordinasiya texnik tayyorgarlikning ajralmas qismidir. 
Maxsus mashqlarning murakkablashuvi va yangi materiallarning o’zlashtirilishi bilan bir paytda , 
takomillashadi. Ularning fikricha , badminton o’yini uchun jismoniy tayyorgarlik hajmining 
quyidagi foizlar bilan taqsimlanishi mos keladi: tezlik–35%, kuch va chidamlik–25% dan, 
egiluvchanlik–15%. Agar zarbalar va xarakatlanish texnikasi ustida ishlanganda, alohida e’tibor 
koordinasiyaga qaratilsa, foiz miqdori boshqacha ko’rinish oladi: koordinasiya –40%, tezlik–21%,
kuch va chidamlik–15% dan, egiluvchanlik–9%. 
Murabbiy har bir shogirdining sport mahorati o’sishi jarayonida individuallik darajasining 
ortishi bilan ,ularning jismoniy rivojlanish dasturini chuqur tushunishi va bajarishi lozim. Umumiy 
jismoniy tayyorgarlik kompleks mashg’ulotlari yangi kelgan uchun ham , jahon yoki Olimpiada 
chemponi uchun ham, butun sport faoliyati davomida bekor qilinishi mumkin emas. UJT ning 
majburiy qo’llanish qismi ko’p jihatdan ko’p yillik tanlov tizimining davrlarini rejalashtirish 
siklliligiga bog’liq, uning hajmi har yillik siklning o’tish va tayyorgarlik davrlarida ortadi. Jismoniy 
tayyorgarlik dasturida sportda o’sish ulg’ayish davri va barcha bosqichlarda , murabbiy 
tarbiyalanuvchilar rivojlanishining genetik va individual xususiyatlarini hisobga olishi kerak va 
yuklamalarni o’zgartirb turishi kerak. Mashg’ulotlarning barcha asosiy guruxlarini , turli predmetlar 
, qo’shimcha sport snaryadlari, trenajyorlar bilan qo’llash kerak. Birinchi navbatda, sportchi 
tayyorlanganligidagi zaif sifatlarni ,jumladan muhim ichki tizimlar, masalan, ishqobiliyati butunlay 

---

54 
bog’liq bo’lgan nafas olish va yurak –qontomir tizimini rivojlantirishga e’tibor berilishi kerak.
Asta –sekinlik bilan umumrivojlantiruvchi mashqlar shunday tanlanadiki, ularning biror qismi 
(xarakat ko’rinishi va koordinasiya bo’yicha) badminton texnik usullariga o’xshagan bo’lishi 
kerak, shu jumladan , ertalabki badan tarbiya mashqlarida ham.
Tezkorlik 
va 
koordinasion 
qobiliyatlarni 
rivojlantirish 
ishlarini 
rejalashtirishda, 
organizmning ushbu sifatlarning namoyon bo’lish darajasini aniqlab beruvchi funksional 
imkoniyatlarini to’la tiklash talab etiladi, chunki tezkorlik va koordinasion qobiliyatlarning o’sishini 
chegaralovchi nisbatan qattiq xarakatlanish stereotiplari namoyon bo’lishi mumkin. Sportchining 
malakasi qancha yuqori bo’lsa, uning funksional holatini belgilab turgan “oraliq ” shunchalik
kichik. Ushbu oraliqda yuklamalarga adaptasiya imkoniyatlarining o’sishi uchun qulay sharoitlar 
mavjud bo’lib, mashqlar tanlashda va yuklama meyorlarini tayinlashda e’tibor talab etiladi. Turli 
jismoniy sifatlarning turli darajada kompensasiyalanish xususiyatiga e’tibor berish lozim. 
Badmintondagi barcha xarakatlanish sifatlaridan : 
– egiluvchanlikning yetarli bo’lmasligi– tezkorlik va koordinasion qobiliyatlarning yuqori 
darajada rivojlanganligi bilan oson kompensasiyalanadi; 
– kam kompensasiyalanadigani kuch (maksimal va statistik kuch) va aerobik chidamlik; 
– kompensasiya bo’lmaydigani, epchillik va xarakatlanish xarakatlar tezligi. 
Xarakatlanish xislatlarini solishtirganda turli o’yin tipidagi badmintonchilarda katta 
farqlanish seziladi. Masalan, xujumkor va himoya uslubida o’ynovchi badmintonchilarda 
portlovchi kuch va tezkorlikka chidamlik kabi kombinasion sifatlarda kuch xissasi 
(zarbdor,sakrash) turlicha .
Skelet mushaklarining kuch qobiliyatlari 
Odamning har qanday xarakatini bajarish yoki tanasining biror holatini saqlab turish 
maushaklarning ishi bilan shartlangan. Mushak kuchi odamning jismoniy imkoniyat xislati sifatida 
– bu mushaklardagi zo’riqishlar evaziga tashqi qarshilikni yengish yoki unga qarshi turish 
qobiliyati. Mushak kuchini aniqlovchi muhim momentlardan biri , bu –mushaklarning ish meyori.
Xarakatlanish xarakatlarini bajarish jarayonida mushaklar o’z kuchlarini ko’rsatishlari 
mumkin: