Innovatsiya-ziyo

kurash, chata, yonbosh, g'irrom, halol
kabi so‘zlarimiz jahongashta 
so‘zlarga aylanib ketmadimi!
134

---

Davrlar o‘tishi bilan so'zlaming m a’nosi ham goh kengayib, goh 
torayib boradi. Ba’zilarining asosiy ma’nosi unutilib, ikkinchi darajali 
ma’nosi faollashadi. Quyida ulardan biriga to'xlalamiz.
QURALAY. Bu so‘zni eshitishingiz bilan gap ko‘z haqida 
ketyapti, deb o‘ylaysiz. Albatta, to‘g‘ri: chiroyli, go‘zal ko‘zlar haqida. 
Chunki xalqimizda quralay ko‘z, ko‘zlari quralayday degan ifodalar 
bor. Yoki mashhur:
Quralay ко ‘z, quralay,
Derazangdan mo ‘ralay
degan xalq qo‘shig‘ini eshitgandirsiz.
Quralay ko‘z deganda, qizlaming chiroyli, katta-katta, ikki cheti 
biroz qiyilgandek ko ‘zlari tushuniladi. Masalan, 
Mehribon ko'zlari
jigarga moyil, 
quralay 
(«Yoshlik» jurnali). 
Quralay 
k o ‘z,
bodomqovoq, sarvqomat (SSiyoyev, “Avaz”).
Ammo aytib o‘tish lozimki, bu ma’no so‘zning bosh ma’nosi emas. 
Bunga amin bo‘lish uchun so‘zning “0 ‘zbek tilining izohli lug‘ati”dagi 
izohiga e ’tibor qaratamiz:
“QURALAY 1. Kiyik yoki ohulaming yosh bolasi.” (5-tom)
Lug‘atda bosh ma’no arab raqami 1 bilan beriladi. Yuqoridagi 1 
soni - shunga ishora.
Endi hozirgina tug‘ilib, chopqillab yurgan kiyik bolasini ko‘z 
oldingizga keltiring. Uni siz kitoblarda, televizorda yoki hayvonot 
bog‘ida uchratgansiz, albatta. Agar siz uning ko‘zlariga e ’tibor 
bermagan bo‘lsangiz, keyingi safar, albatta, diqqat qiling. Beg‘ubor va 
hayotga hayrat va tashnalik bilan boquvchi chanqoq bu ko‘zlar 
tasawuringizda bir umr muhrlanib qoladi.
Qizlaming chiroyli ko‘zlari ana shu murg‘ak ohuning ko'zlariga 
o‘xshatiladi.
Ko'rdingizmi, inson o'xshatish asosida ham go'zallikni baholaydi. 
Chunki biz borliqni tasawurlarimiz asosida ko‘ramiz.
Demak, 
quralay
so'zining bosh m a’nosi m a’lum darajada 
kuchsizlanib, bugungi kunda ko‘chma ma’nosi faollashgan, xalq 
ongida asosiy ma’noga aylangan.
135

---

SO‘ZBOSHI
MUNDARIJA
3
K IR ISH ............................................................ 
 
10
NUTQ, UNING SHAKLLARI, TURLARI VA USLUBLARI......... 17
NUTQ MADANIYATI, RITORIKA VA V O IZLIK ..........................25
ANTIK DAVRDA NOTIQLIK VA NUTQ M ADANIYATI...........29
SHARQ NOTIQLIGI TARIXI. MARKAZIY OSIYODA NOTIQLIK
VA NUTQ MADANI YATI ................................................................33
MADANIY NUTQ ME’YORLARI VA QOIDALARI.................... 39
MADANIY NUTQNING ASOSIY KOMMUNIKATIV SIFATLARI .57
NUTQ MADANIYATI VA TILNING TASVIRIY VOSITALARI .68
AMALIY MASHG‘ ULOTL ARNITASHKIL ETISH B 0 ‘YICHA
TAVSIYALAR..................... 
80
NUTQ MADANIYATI, NOTIQLIK, NUTQ SHAKLLARI VA
TURLARI BO‘YICHA KOLLOKVIUM ............................................80
MADANIY NUTQNING TALAFFUZ VA IMLO ME’YORLARI
B 0 ‘YICHA MASHQ ........................................................................... 82
MADANIY NUTQNING GRAMMATIK VA USLUBIY
ME’YORLARI BO‘YICHA M A SH Q ................................................. 84
FIKRNI NUTQ USLUBLARIGA MOS IFODALASH BO‘YICHA
TRENIN G ...............................................................................................86
YOZMA MADANIY NUTQNING ASOSIY KOMMUNIKATIV
SIFATLARI ......................... 
 
 
88
OG‘ZAKI MADANIY NUTQNING ASOSIY KOMMUNIKATIV
SIFATLARI ...................................................
 
90
NUTQNING QISQALIGI BO‘YICHA TREN IN G ...........................92
FIKRNI TURLINUTQIY SHAROIT VA VAZIYATGA MOS
IFODALASH M ASHQLARJ...............................................................94
ISH QOG‘OZLARI USTIDAISHLASH ..................................... 96
NAZORAT ISHLARI UCHUN TEST TOPSHIRIQLARI.............. 98
MUSTAQIL О ‘ ZL ASHTIRISH UCHUN TARQATMA 
MATERIALLAR ................................................................................ 113
136

---

Raupova Laylo
Nutq madaniyati
Darslik
Toshkent - “ INNOVATSIYA-ZIYO” -2019
Muharrir Xolsaidov F.B.
Texnik muharrir: Sh.Abdisalomova
Nashriyot litsenziyasi AI №023,27.10.2018. 
Bosishga 14.10.2019daruxsatetildi. Bichimi60x90. 
“Times New Roman” gamiturasi.
Ofset bosma usulida bosildi.
Shartli bosma tabog'i 9. Nashr bosma tabog'i 8,62. 
Adadi 100 nusxa
137

---

138

---