Бухоро давлат университети жисмоний маданият факультети

“ХОТИН-ҚИЗЛАР СПОРТИ: ИМКОНИЯТЛАР ВА ИСТИҚБОЛЛАР” 
158 
йўлга қўйиш, жисмоний машқларни ўз вақтида бажариш ҳал қилувчи аҳамиятга эга, лекин ҳайз 
даврида оғриқ 75 - 80% аёлларда кузатилган. Ҳайз даврида артериал қон босими бирмунча барқарор 
бўлади. Унинг 10 - 16 мм пасайишининг унчалик аҳамияти йўқ.
I-III фазада ҳайз кўришнинг асосий алмашинуви икки марта пасаяди, III фазада ҳарорат 0,6 - 
0,8
0
С кўтарилиши V даврида эса пасайиши мумкин. Аёл организмидаги ўзгаришлар, даврий 
тебранишлар ҳайз жараёни учун қонунийдир. Спортчилар организмининг функционал тебраниш 
ҳолати мушакларнинг ишлаш қобилиятига таъсир қилади. Бу унинг тез югуриши, кучида, 
чидамлилигида кўриниши мумкин. Енгил атлетикачи аёллар организми ҳам ҳар турли фазага турлича 
мослашган бўлиб, ҳайз даврида енгил атлетикачилардаги тезлик кўрсаткичи дастлабки 3 кунда 0,3 с га 
пасаяди, ҳайзнинг етилган тухум ҳужайралари чиқадиган 13 - 15 кунда ўртача 0,2 с га, IV фазада 4 - 
кундан 13 - кунгача - тезлик кўрсаткичи ошади. Овуляция даврининг пасайишидан кейин 16 -17 куни 
давр кўрсаткичи юқори даражага етади. I-II фазага нисбатан 0,3 с га кўтарилади. Ҳайз олди даврида, 
яъни V фазада куч тезлиги 0,2 с га пасаяди. Ҳайз даврининг 4 - кунида қувват кўрсаткичи анча ошади 
ва ҳайз даврининг 11- кунигача давом этади.
Тухум ҳужайра ажралишининг 13 - 14 кунлари қувват кўрсаткичлари пасаяди ва 17- кунга бориб 
кўтарилади, 28 - кунга бориб - ҳайз бошланишидан олдин қувват кўрсаткичи пасаяди.
Енгил атлетикачиларда энг юқори кўрсаткич шу даврнинг 17-22-кунларида кузатилади. 24-
кундан бу кўрсаткич пасайиб, 28-30-кунларга бориб жуда пасайиб кетади.
Енгил атлетикачиларнинг умумий иш қобилияти биринчи 3 кунда ва охирги 4 кунда анчагина 
пасаяди, 13-14-кунда озгина пасаяди. Ҳайз даврининг 5-дан 11 гача ва 16 дан 25-кунлари анча 
кўтарилади.
Демак, енгил атлетикачилар иш қобилиятининг ривожланиши ҳар хил кўрсаткичга эга бўлиши 
қонунийлиги билан характерланади. Мушаклар иш қобилиятининг пасайиши аввалги 3 - 4 кун ичида ва 
25 - 28 - кунларда кузатилади. 13 - 14 - кунларда эса озгина пасайиши кузатилади.
Шунинг учун ҳам хотин қизларни машғулотлар жараёнини юқоридаги физиологик холатларни 
инобатга олган ҳолда машғулот тузилмаларини режалаштириш керак. Агарда машғулот жараёнини 
режалаштиришда ушбу физиологик холатлар инобатга олинмас экан спорт билан шуғулланувчи спорт 
билан шуғулланувчи хотин-қизлар организмида салбий холатларни келтириб чиқариши мумкин.