Conference Paper

1-жадвал. Пўлат маркаларидан болт шпилкалари 
 
Резба диаметри, мм 
Пўлат маркаларидан болт шпилкалари учун
тортиб боғлаш моменти 
Ст. 3 
Ст. 45 
40X 
6 
0,022 
0,035 
0,070 
8 
0,054 
0,086 
0,172 
10 
0,110 
0,170 
0,340 
12 
0,190 
0,300 
0,600 
14 
0,300 
0,480 
0,960 
16 
0,480 
0,770 
1,500 
18 
0,660 
1,000 
2,000 
20 
0,950 
1,500 
3,000 
22 
1,300 
2,100 
4,200 
Масъулиятли резбали бирикмалар учун тортиб боғлаш кучланишини болт 
узайтирилишини ўлчаш, қотирилган болтга нисбатан гайка айланиш бурчагини ўлчаш, 
бураш охирида ўсадиган айланиш моментини ўлчаш орқали назорат қилиш мумкин. 
Бошида санаб ўтилган икки ҳолат учун махсус асбоблардан фойдаланилади булар 
узунлик ва бурчак ўлчагичлардир. Уларнинг кўрсаткичлари формулалар орқали 
буровчи момент ёки тортиб боғлаш кучлари (кучланиши)ни ҳисоблаш имконини 
беради. Охирги ҳолатда эса, бевосита буровчи моментни кўрсатувчи тарировка 
калитлар ишлатилади. 
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1.
Илькевич Н.И., Рабчук В.И., Сендеров С.М. Развитие систем газоснабжения России 
в первой половине XXI века на фоне мировыхтенденций // Известия Российской 
академии наук: Энергетика. – 2004. – № 1.
2.
Квасников И.А. Термодинамика и статистическая физика: В 3-х т. Том 1. Теория 
равновесных систем: Термодинамика. – М.: Едиториал УРСС, 2002. – 448 с.
3.
SIMONE Research Group s.r.o. Equations and Methods, Version 5.6. May 2007. – 60 p. 
FIZIKA O’QITISHDA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYA 
Zaynobiddinov S., Ermatov Sh., Qo’chqarova M. 
Andijon Davlat Universiteti 
Respublikamizda ta’lim tizimini keng miqyosli islohotlari o’tkazilmoqda. Ushbu 
islohotlar kadrlar tayyorlashning milliy dasturi asosida bosqichma-bosqich olib borilmoqda. 
Bu esa o’z navbatida o’qitish jarayonida pedagogik texnologiyalardan foydalanishni talab 
qiladi.
Pedagogik texnologiya, bizningcha, ta’lim jarayoni yoki bitta darsning “qurish loyhasi”, 
“o’tish san’ati” bo’lib, mavzuning umumditaktik maqsadlarini aniqlab uni amalga oshirishga 
qaratilmog’i zarur va uni ikki yo’nalishga – yangi va ilg’or pedagogik texanlogiyaga ajratish 
mumkin. 
Yangi pedagogik texnologiyani talablariquyidagilardan iborat: 
1.
O’quvchi yoki talabalarning qiziqish yo’nalishini aniqlab olish; 
2.
O’quv materiallarini eng asosiylarini ajratib olish va ularga urg’uni berib o’rgatish; 
3.
O’quv materiallarining maqsadlarini aniq belgilash va ularni tizimlashtirish. 
4.
Ishlab chiqarish jarayonlari yo’nalishing ilmiy-texnikaviy fizik xossalarini aniqlash;
5.
O’qitishni motivatsiyalashtirish; 
6.
Ta’lim jarayonini integtsiya (fanlararo aloqadorlik) sini ta’minlash; 
7.
O’quv materialini dasturli o’qitish;
8.
O’quvchi yoki talabalarning bilimlarini nazorat qilishning reyting tizimi (test sinov 
topshiriqlari asosida) 

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
454 
Ilg’or pedagogik texnologiya - o’quvchi yoki talabalarning o’quv maqsadlarnini 
o’rganish jarayonida faolligini oshirish yo’lida o’qitishning uslub va shakllaridan samarali 
foydalanish. Bu esa didaktikaning hozirgi kungacha erishgan yutuqlaridan tashabbuskor, 
ijodkor o’qituvchilarning ilg’or ish tajribalaridan o’rinli va unumli foydalanishdir, ya’ni: 
1.
O’quv maqsadini suhbat, muloqot, hamkorlik usullarida amalga oshirish; 
2.
Reproduktiv fikrlash ( qabul qilish va qayta takrorlash);
3.
Produktiv fikrlash ( mahsuldor, samarali); 
4.
Tadqiqiy-ijodiy fikrlash, ya’ni o’rganishning ilmiy siklik sxemasi ( obekt- model-
gipoteza-eksperiment); 
5.
Nostandard darslar: seminar, bahs-muloqot, darslik ustida mustaqil ishlash, ishchanlik 
o’yinlari va boshqalar. 
Ikkla holda ham o’quv maqsadlarini aniq belgilab olish, talaba va o’quvchining 
faoliyatini faollashtirishga, har bir darsning o’ziga hos bo’lgan uslub-shakllarini ijodiy 
yondoshgan holda tanlanadi. Dars “qolipda” bo’lib qolmay, o’quv maqsadiga, mazmuniga, 
hajmiga qarab, uning uslublari butun dars davomida o’zgartirib boriladi. Boshqacha aytganda, 
o’quv maqsadining og’irlik markazi uning barcha bosqichlariga tushiriladi.
Umuman aytganda, o’qitishni qanday qilib shunday texnologik jarayonga aylantirish 
kerakki, uning natijasi kafolatlangan bo’lsin, hamda shu bilan oddiy o’qituvchi ham yuqori 
samaradorlikka erishsin, unung asosiy o’quv jarayoni loyihalash va dars o’tish sanati bo’lib u, 
uch xil yondoshish bilan xarakterlanadi:
1.
Ko’rgazmali tushuntirish, ya’ni o’quv materialini o’quvchi yoki talabaga suhbat, 
hikoya tarzida izohlab berish.
2.
Pedagogik texnologiya, ya’ni o’quv materialiga tizimli yondashish yordamida 
o’qitishning o’quv jarayonini loyhalash. Bunda o’qituvchi – o’quvchi (talaba) – 
o’qituvchi aloqasida bilimlarni nazorat qilish (baholash) me’zonlari orqali bilim va 
ko’nikmalarini to’la o’zlashtirganliklari (test – usulida) ni aniqlanadi. 
3.
Tadqiqiy ijodiy fikrlash, ya’ni o’quv - o’rganish muammolarini hosil qilish, izlanish, 
muammolarni yechish. Bunda fanlar aro bog’lanish ( integratsiya), gipotezalar qo’yish 
va uni eksperimentda tekshirish, natijalarini yig’ish va taqqoslash hodisa yoki 
tushunchani modellash va boshqalar. 
Pedagogik texnologiya bo’yicha o’quv jarayonini quyidagicha loyihalash mumkin. 
Ta’lim mazmuni va umumdidaktik maqsadi - o’quv maqsadi - o’qitish - baholash. 
Baholash orqali o’qitishning samaradorligi va qo’yilgan o’quv maqsadiga qay darajada 
erishilganligini aniqlanadi.
Pedagogik texnologiyaning tarkibiy tuzilishini esa quyidagicha: 
A)
O’quv peredmetning maqsadi va vazifasini ishlab chiqish;
B)
O’quv maqsadiga ko’ra bilimlarni nazorat qilish, topshiriqlarni yaratish ( test usulida);
C)
O’quv maqsadiga erishish usullari; 
D)
O’quv maqsadi bo’yicha erishishga yutuqlarini baholash;
Joriy nazorat orqali o’qituvchining o’zini o’qitish usullari baholansa, yakuniy nazorat 
natijalariga ko’ra ishlab chiqilgan o’quv maqsadi va vazifalarni qay darajada bajarilishi 
nazorat qilinadi, natijaga ko’ra o’quvchi yoki talabalarning bilimi baholanadi. O'quv predmeti 
maqsad va vazifalarini ishlab chiqishga quyidagilarni ko’rsatish mumkin :
-
O’quvchi yoki talabalarda shakllanadigan tushunchalar;
-
O’quvchi yoki talabalarning o’zlashtirishi kerak bo’lgan bilimlar; 
-
Bilimlarni aniq sharoitga qo’llay olishi.
Bundan ma’lumki, o’quv maqsadini belgilashda nimani tushunish, nimani 
o’zlashtirish kerak va bilimlarni aniq sharoitga tadbiq qila olishlarini ko’rsatish kerak. O’quv 
maqsadini belgilashda o’quvchilarning intellektual, emotsional va shaxsiy qobilyatlarini 
o’stirib borish va boshqa xususiyatlarni inobatga olinadi.
Pedagogik texnologiyada o’quv maqsadini huddi daraxtga o’xshatish mumkin, ya’ni: 
u, daraxt bo’lsa uning o’zagi o’quv maqsadi; shoxlari predmetning bo’limlari bo’ladi, barglari 

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
455 
esa har birining xususiy maqsadlaridir. O’quv maqsadini amalga oshirish o’qituvchi (o’qitish, 
o’rgatish, tushuntirish, hikoya qilish, tajribalarni namoyish qilish va boshqalar) faoliyatga 
tegishlidir.
O’quv vazifasi, o’qitishning natijasi bo’lib, o’qituvchi yoki talaba oldin bilmaganlarini 
qaysilarini o’zlashtirdi yoki qaysilarini o’zlashtira olmadi, boshqacha aytganda nimani bilish 
kerak edi, qancha o’zlashtirdi va qancha bila oldi kabi sifatlarni aniqlovchidir.
O’qitish jarayonida bilimlarni tizimlashtirish asosida ta’lim berish –bilimlarning 
chuqurligi va mustahkamligining zaruriy sharti bo’lib u , pedagogik texnologiyaning muhim 
uslubidir. Tizimlashtirishdan foydalanish o’quvchi yoki talabaning bilishi kerak bo’lgan 
o’quv materiali haqidagi ilgari shakllangan zaxira bilimlarini faqatgina tartibga solib qo’ya 
qolmasdan, balki shu bilan birga yangi bilimlar manbai bo’lib ham xizmat qiladi.
O’quv maqsad va vazifalar bo’yicha o’quvchi yoki talabalarning bilimlarini nazorat 
qilib borilishining reyting tizimi va uning baholash mezonlari pedagogik texnologiyaning 
muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Chunki, reyting tizimining o’zi texnologik xususiyatga ega 
bo’lib, barcha sinf o’quvchilari yoki guruxning hamma talabalarini keng qamrovli o’rganilgan 
o’quv materiallari yuzasidan qisqa vaqt davomida yalpi baxolash imkonini beradi.
O’quvchi yoki talabalarning faoliyatini, bilimini reyting usulida baholashning 
an’anaviy usullardan afzalliklari shundaki u, o’quvchi yoki talabani uzluksiz mustaqil 
o’qishga o’rgatadi, ularda ishtiyoqmandlikni, muvaffaqiyatlarga intilishini tarbiyalaydi . 
Reyting tizimida fanning o’rganilgan qismini xarakteriga ko’ra yozma ish, og’zaki suhbat, 
test – savol topshiriqlar kabi nazorat turlaridan foydalanish mumkin. 
Testdan foydalanish, ayniqsa hozirgi global pandemiya sharoyitida, o’qituvchiga 
talabalarni tez va adolatli, masofadan turib baholash imkoniyatini beradi. Hozirgi kunda 
Respublikamiz oliy ta’limida amalga oshirilayotga masofaviy ta’limni baholashda ham test 
usuli asosiy usillsrdan biri hisoblanadi. Test savollari murakkablik darajasiga ko’ra to’rt xil 
bo’ladi: 
1.
Axborоtni xotirada qayta tiklash, eslash va bilish 
2.
Reproduktiv fikrlash (qabul qilish va qayta takrorlash) 
3.
Produktiv fikrlash (maxsuldor, samarali) 
4.
Tadqiqiy – ijodiy fikrlash testlari. 
Test topshiriqlarida o’rganilgan o’quv materiallarining maqsadini amalga oshiruvchi vazifalar 
o’z ifodasini topishi kerak. Test topshiriqlarining soni har qaysi o’quv yurti tomonidan 
belgilanadi. Bunda o’quv materialining o’quv maqsadi, vazifalari, hajmi va uning mazmuni 
hisobga olinadi. 
Shubhasizki, pedagogik texnologiyalar ta’lim va tarbiya jarayoni samaradorligini 
oshirishda muhim o’rin tutadi. 
Adabiyotlar: 
1.
Farberman. B. L. “Progressivnie pedagogicheskie texnologii”. Moskva, 1996. g
2.
Bespalko. B. P. “ Slagaemie pedagogicheskoy texnologii”. Moskva, 1966. g
3.
Shatalov. V. F “ Tochki opori”. Moskva, 1988. g
4.
Sovremenniy urok fiziki v sredney shkole. Pod redaksii V. G. Razumovskogo. 
Moskva, 1984. g
5.
Narodnoe obrazovaniya jurnali. Moskva, 1981. g
6.
Fizika v shkole jurnali. Moskva, 1988. g № 4, 5, 6.