Akbar zamonov tarix fanidan olimpiadaga

 
Bibixonim masjidi
Samarqandning Siyob bozori yonida 
joylashgan Bibixonim masjidi Amir Temur 
tomonidan 1399-1404-yillarda bunyod etilgan. 
Masjidni qurgan ustalar nomi ma’lum emas. 
Manbalarda masjidning qurilishida mahalliy 
ustalar bilan bir qatorda hind hunarmandlari 
qatnashganligi aytiladi. Ushbu me’moriy obida 
O‘zbekiston tarixida rivojlangan o‘rta asrlar 
davri (XI-XV asrlar), yoki O‘rta Osiyoda 
markazlashgan davlat barpo etilgan, ilm-fan ravnaq topgan davr me’morchilik 
namunasi hisoblanadi. 
Masjid qurilishining g‘oyaviy rahnamosi bo‘lgan Amir Temurning shaxsi 
haqida gapiradigan bo‘lsak, u 1336-yil 9-aprelda Kesh shahri yaqinidagi Xo‘ja 
Ilg‘or qishlog‘i (hozirgi Yakkabog‘ tumani)da tug‘iladi. Uning otasi Amir 
Tarag‘ay barlos urug‘ining oqsoqollaridan, onasi Takina xotun esa Kesh yurtining 
obro‘li bekalaridan hisoblangan. Uning yoshligi Keshda kechadi. Keyingi hayot 
davri ikkiga bo‘linadi. Birinchi davri (1360-1370) Movarounnahrni mo‘g‘ullardan 

---

Telegram kanal
:@tarixolimpiada
ozod qilib, o‘zaro urushlarga barham berish va markazlashgan davlat barbo etish 
bilan o‘tadi. Ikkinchi davri esa (1370-1405) 3 yillik, 5 yillik, 7 yillik deb ataluvchi 
yurishlari bilan xarakterlanadi. U 1370-yilda Movarounnahr amiri bo‘ladi. 
Mamlakat boshqaruviga oid “Temur tuzuklari” nomli asar yaratadi. Amir Temur 
1405-yil 18-fevralda Xitoyga yurishi chog‘ida, O‘trorda vafot etadi.
Masjid bunyod etilgan davrdagi tarixiy shart-sharoit haqida to‘xtaladigan 
bo‘lsak, bu paytda Amir Temurning Eron, Old Osiyo, Kichik Osiyoga qarshi 
“Yetti yillik yurishi” amalga oshirilayotgan edi. Temuriylar sulolasining asoschisi 
va eng yetuk davlat arbobi Amir Temur hukmronligi davrida Movarounnahrda 
markazlashgan davlat yuzaga keldi. Buning natijasida, davlatda ilm-fan va 
madaniyat yuksaldi. Yurik-yirik me’moriy obidalarning bunyod etilishiga barcha 
shart-sharoitlar yaratildi.
Masjidning o‘ziga xos tomonlariga to‘xtaladigan bo‘lsak, Temurning katta 
xotini Saroymulkxonim (Bibixonim) nomi bilan bog‘liqligini aytib o‘tish joiz. 
Jome’ masjidi Samarqandning eng hashamatli va go‘zal obidalaridandir. 
Manbalarda qayd etilishicha, u boshqa binolardan o‘ymakor marmardan yasalgan 
480 pillapoya ustunlari, darvozaband ulkan ravoqi, masjid binosining bahaybat 
gumbazi, peshtoqining mahobati va quyosh nurida turli rang ko‘rinishda tovlanib 
turuvchi maftunkor, jimjimador bezaklari bilan o‘zgacha bir tarzda ajralib turgan. 
Masjid qurilishi Amir Temur farmoni bilan boshlanadi. Dastlab masjidning asosiy 
mehrobi binosi quriladi. 1401-yilning yozida katta peshtoq qurilishi nihoyasiga 
yetkaziladi. 1402-yildan 4 ta minora qurilishi boshlanadi (1 ta minora saqlanib 
qolgan) Keyinchalik, Mirzo Ulug‘bek tomonidan masjid ichiga Qur’onni qo‘yish 
uchun lavh yasatilgan.
Bibixonim masjidi to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida, umumiy qismi “Chor” 
uslubda qurilgan. Jumladan, masjid hovlisining sahni 63,8x76 metrni tashkil 
qilgan. Shuningdek, to‘rt tomondan ravoqlar va peshtoqlar bilan o‘ralgan. Uning 
umumiy sahni 167-109 metr, burchaklarida baland minoralar qurilgan (4 ta). 
Peshtoq an’anaviy uslubda, uning ortidagi xona dastlab kubsimon prizma, uning 
ustida 8 qirrali prizma gumbazga tutashtirilgan poygumbaz qilib ishlangan. Ushbu 
me’morchilik an’anasi Sharq xalqlarida islom dinining yuksak darajada 
qadrlanganligidan dalolat beradi. Masjidning gumbazli bo‘lganligi, muazzinlarnig 
azon aytishlari uchun minoralarning mavjudligi ham islom me’moriy obidasi 
ekanligidan dalolat beradi. 
Masjidning dizayni ham temuriylar davriga oid boshqa me’morchilik 
namunalaridan qolishmagan. Masjid devorlari naqqoshlik bezaklari va bo‘rtma 
naqshlar bilan pardozlangan. Jimjimador shakllar va chinni gulli naqshlar pechak 
kabi bir-biriga chirmashib ketgan. Ularda ko‘k rang ko‘p qo‘llanilgan. Masjidning 
ichki devorlari 3 qavatli diniy xatlar bilan hoshiyalangan.
Masjidning bugungi kunda bir-biri bilan bog‘lanmagan 6 ta me’moriy 
bo‘laklari saqlanganligini aytish joiz. Bular hovlining to‘ridagi mehrobli va baland 
peshtoqli bino, ikki yonida uning kichik nusxasi, poyida masjidning ikkiga 
bo‘lingan peshtoqi va shimoliy-g‘arbiy tomonda minora bo‘lgan. Hovliga 
darvozaxona orqali kirilgan. Hovli sahnida marmar toshtaxtachalar yotqizilgan. 
Asosiy binoning old tomonida peshtoq, markazida ravoq va burchaklarida ikkita 

---