Genetika va evolyutsion

umumiy qonuniyatlarini o`rgatuvchi
fandir.
 

---

5 
Evolyutsiya nazariyasining asosiy prinsiplari. 
Evolyutsion jarayonni tadqiq qilish ikkita prinsipga asoslanadi. Ulardan biri 
tarixiy
prinsip. Bu prinsipga ko`ra, o`tgan davrlarda organik olamda ro`y bergan 
voqea-hodisalarni o`rganish asosida hozirgi davrda yashayotgan tirik organizm-
larning tuzilishi, kelib chiqishi aniqlanadi. Ikkinchi prinsip 
aktualizm
hisoblanadi, 
mazkur prinsipga muvofiq, hozirgi tirik organizmlarning turli darajadagi tuzilishini va 
funksiyasini o`rganish asosida qadimgi davrlarda organik olamning rivojlanishida 
haqida mulohaza yuritiladi. 
Evolyutsiya jarayonini o`rganish usullari. 
Evolyutsiyani tarixiy prinsipga asoslanib tadqiq qilish taqqoslash usuldan keng 
foydalanishni taqozo etadi. Odatda, biologiyaning ko`p sohalarida taqqoslash usulidan 
keng qo`llaniladi. Chunonchi, anatomiya fanida organizmlar tuzilishidagi o`xshashlik 
va farqqa qarab, ular o`rtasidagi qon-qarindoshlik aniqlanadi. Embriologiyada 
taqqoslash usulidan foydalanib, turli organizmlar guruhlarida ontogenetik 
rivojlanishning o`xshashlik va tafovutiga asoslanib, tekshirilayotgan organizmlar 
dastlab bir yoki har xil tarmoqdan tarqalganligi to`g`risida xulosa chiqariladi. 
Molekulyar biologiyada bir qancha organizmlar turlaridagi oqsil va nuklein kislota 
molekulalarini taqqoslab, ular filogenetik jihatdan bir-biriga qanchalik yaqinligi 
aniqlanadi.
Makroevolyutsiyani tadqiq qilishda paleontologiya, morfologiya, anatomiya, 
biogeografiya 
fan 
dalillaridan 
keng 
foydalaniladi. 
Taqqoslash 
usuli 
makroevolyutsiyani bilishda katta ahamiyatga ega bo`lsa ham, biroq uning yordamida 
u yoki tur doirasidagi o`zgarishlarni kelib chiqish sabablarini aniqlash qiyin. Bu 
muammo faqat genetik dalil bilan aniqlanadi. Genetik va populyatsion-statistik usullar 
mikroevolyutsiya jarayonlarini aniqlashda katta ahamiyatga ega ekanligi keyingi 
vaqtda tobora ayon bo`lmoqda.