O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti

9. Avtomatlashtirilgan sistemalarni, qurilmalarni, bloklarni ichki 
bog’lanishlari (aloqalari). 
 
9.1 Umumiy tushuncha
Mikroprotsessorlar, kontrollerlar, mikrokontrollerlar asosida tuzilgan avtomatik 
yoki avtomatlashtirilgan nazorat qiluvchi, boshqaruvchi sistemalarini ichki 
bog‘lanishlarini, 
konstruktsiyalarini 
tuzilishlarini 
qanday 
bloklardan 
tuzilganliklarini,u bloklarni joylashishlari xamda ularni ta`minot bloklari, 
mikroprotsessor, kontroller, ona plata,operativ va doimiy xotira kurilmalari, diskovod 
va shunga o`xshagan bloklar bilan qanday simlar, kabellar raz‘yomlar orqali 
bog‘lanishga ega ekanliklarini bilish qurilmalarni ta`mirlashda juda qo`l keladi. 

---

Bilamizki shaxsiy komp‘yuterlar,mikro eXM kontrollerlar, funktsional bloklar 
modulli ko`rinishda tuzilgan bo`lib ularning kirish va chiqishlari yagona talab 
buyicha tuzilgan, ya`ni ularning 
kirish/ chiqishlari past qarshilikli, yuqori qarshilikli, xamda yuqori impendansli 
xolatlarni olish imkoniyatiga ega. Bu elektron bloklar bir-biri bilan yagona 
ma`lumotalr shinasi (magistrali) orqali bog‘lanishadi. 
SHuning uchun xam ona platalar va boshka modullarni bir-biri bilan boglash uchun 
slotlar, shinalar o`rnatilgan. 
Har 
xil 
vazifalarni 
bajaruvchi 
modullarga 
kerakli 
mikrosxemalar, 
mikroprotsessorlar, tranzistorlar joylashtirilgan bo`lib, bu funktsional elementlar 
murakkabligiga va qanday darajada integratsiyalangan mikrosxemaga (kichik, o`rta, 
katta va juda katta darajada integratsiyalangan) bog‘liq xolda, mikrosxemalar
o`rnatiladigan maxsus podstavkaga (kolodkalarga) olinadigan (almashtiriladigan) 
qilib yoki shundayligicha plataga o`rnatiladi. Tez-tez ishdan chiqish xavfi bor xamda 
programmalashtiriladigan mikrosxemalar, odatda, maxsus podstavkalarga o`rnatiladi, 
lekin ularni oyoqchalarini kolodkalarni bargchalari (lepistoklari) bilan doimo yaxshi 
kontaktda bo`lishga kafolat yo`q. SHuning uchun xam modullarni ishlash 
ishonchligini oshirish va unga etarli kafolat berish uchun mikrosxemalarni chiqishlari 
platalarga payvand qilinadi. 
Agarda, bunday sharoitda shu platada (modulda) nosozlik chiksa,bu nosozlik katta 
mikrosxemaga bog‘lik bo`lsa, u xolda uning o`rniga yangi ishchi modul qo`yib nosoz 
modul maxsuslangan laboratoriyada ta`mirlanadi. 
Bulardan tashqari avtomatlashtirilgan qurilmalarni bloklarida ma`lumotlar 
almashinuvidan tashqari, ular kuchlanish ta`minotlariga ulanishlari kerak. 
SHu kunlarda deyarli, xamma mikroprotsesorlar, kontrollerlar va boshqa 
elementlar standart bo`lgan stabillashgan ta`minot blokining kuchlanishlaridan 
ishlaydi. Bu kuchlanishlar ta`minot blokining chiqishidan standart ko`rinishdagi 
raz`yomlar, adapterlar orqali diskovodlarga, sistemali platalarga, xotira qurilmalariga 
xamda tashqi periferiya yoki qo`shimcha qurilmalariga beriladi. Quyida 
avtomatlashtirilgan mikroprotsessorli qurilmalarida, shaxsiy komp‘yuterlarda xamda 
programmalashtiriladigan logik kontrollerlarda ishlatiladigan ichki modullarni, 
platalarni bir-biri bilan ma`lumotlar almashinuvini tashkil etadigan turli raz‘yomlarni 
tuzilishlari, kontaktlarini vazifalari, kabellar va ularni ko`rinishlari keltirilgan 
[3,9,10,12].