Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

Графен ва нанотрубкалар наноэлектроника материаллари 
сифатида. 
Графен деб sp² боғлар орқали боғланган углерод атомлари 
моноқатламига айтилади. Графен икки ўлчамли кристалл бўлиб, идеал ҳолда 
олти бурчакли ячейкалардан тузилган бўлади. Графитни механик шилиш 
йўли билан графен ҳосил қилинади. Графен ҳосил қилишнинг бошқа усули 
карбид кремний кристалини термик парчалашдан иборат. Графен биринчи 
марта 2004 йилда олинди ва ҳозирча яхши ўрганилмаган. 
Хона температурасида заряд ташувчилар ҳаракатчанлиги қийматининг 
катталиги ва электронларнинг жуда оз иссиқлик ажратиб қаршиликка 
учрамай (баллистик) ҳаракатланиши графенни наноэлектроника учун 
истиқболли материал сифатида қарашга олиб келади. Кремний асосидаги 
электроника тезкорлиги бўйича ўзининг чегараси – ГГцли диапазонга 
эришди. Графен ишчи частоталарни терагерц диапазонга силжитиш 
истиқболига эга. 
Ўлчамлари 10 нмли ва ундан кичик бўлган кремнийли транзисторларда 
электронларнинг каналдаги ҳаракатининг квант хусусиятлари наомѐн бўла 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
26 
бошлайди ва электр ўтказучанлик хусусиятлари ѐмонлашади. Графен 
асосидаги транзистор хусусиятлари ўзгармаган ҳолда 1 нмга яқин ўлчамга 
эга бўлиши мумкин. Лекин графен асосидаги транзисторларнинг ўзига хос 
камчиликлари мавжуд, уларни ҳал қилиш технологияга боғлиқ. Графен 
асосидаги транзисторларниннг асосий камчилиги шундан иборатки, унда 
транзисторнинг очиқ ва берк ҳолатларини бир биридан ажратиш қийин. 
Графенда тақиқланган зона бўлмагани сабабли, затвордаги кучланишни 
ўзгартириб канал қаршилигида фарқ ҳосил қилиш қийин. Лекин графенда 
тақиқланган зона ҳосил қилишнинг бир неча имконияталари мавжуд ва 
шулар ѐрдамида транзистор ҳолатини бошқариш масаласи ҳал этилиши 
мумкин. 
Тарихан нанотрубкалар графенга нисбатан илгарироқ синтез қилинган 
ва наноэлектроникада қўллаш нуқтаи – назаридан ўрганилган эди. Углеродли 
нанотрубкалар – цилиндр шаклида ўралган графен варақлар бўлиб, уларнинг 
барча электр афзалликларига эга. Графенга нисбатан асосий камчилиги 
берилган параметрли нанотрубкаларни ҳосил қилиш қийинлигидан иборат, 
чунки маълум усуллар билан ҳосил қилинган нанотрубкалар турли 
диаметрларга, хиральностьга, узунликка эга, кўпинча ўзаро агрегацияланган 
ва углероднинг аморф формалари киритмаларига эга. Нанотрубкаларнинг 
электроникада қўлланилиши нуқтаи – назаридан қараганда бошқа камчилиги 
ўтказгичлар билан уланган жойларидаги катта энергия йўқотишлардан 
иборат. Шундай бўлишига қарамасдан шакллари ва хиральности бир хил 
нанотрубкалар ҳосил қилиш йўлидаги ишлар давом эттирилмоқда. Чунки 
ушбу параметрлар наноэлектроникада қўллаш учун белгиловчи ҳисобланади.