O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

II.4. Qadimgi Rim manbalari 
Pompey Trog 
Pompey Trog ( milodgacha 1 — milodning I asrlari O’rtasida yashab 
o’tgan) - "Filipp tarixi" asari bilan mashhur bo’lgan Rim tarixchisi. 44 
kitobdan iborat bu asar afsonaviy Assuariya podshohlari zamonidan to Rim 
imperatori Avgust (miloddin avvalgi 63 — milodning 14-yili) davrigacha 
dunyoda bo’lib o’tgan voqealarni bayon qiladi, lekin asosiy e'tibor 
Yunonistonning makedoniyalik Filipp II (miloddan avvalgi 359— 336) va 
Iskandar Zulqarnayn davridagi ijtimoiy-siyosiy tarixini bayon etishga 
qaratilgan. 
Mazkur asarning qimmati shundaki, u birtalay noma'lum kitoblarga 
suyanib yozilgan, Rim, Yunoniston kabi yirik davlatlarning paydo bo’lishi va 
tarixini keng yoritib bergan. Muhimi shundaki, muallif bunday davlatlarning 
oxir-oqibatda inqirozga uchrashini aytadi. Pompey Trog tarixni harakatga 
keltiruvchi kuch urf-odat va taqdir deb hisoblagan. 

---

19 
"Filipp tarixi"da skiflar, Baqtriya, Iskandar Zulqarnayn davrida 
Baqtriya va Sog’dda qurilgan shahar va katta imoratlar, Iskandar Zulqarnayn 
vafotidan keyin yuz bergan voqealar, parfiyaliklarning kelib chiqishi, ularaing 
urf-odatlari, Parfiya podsholigining tashkil topishi, Baqtriya, Parfiya va 
Midiyaning o’zaro munosabatlariga oid muhim ma'lumotlar mavjud. Bu 
ma’lumotlar juda qimmatli hisoblanadi. 
Pompey Trogning bu asari Yustin (II—III asr) tarafidan qisqartirilib 
qayta ishlangan shaklda bizning zamonimizgacha yetib kelgan va Ruxl 
tomonidan 1935-yili chop qilingan. Uning ruscha tarjimasi A.A.Dekonskiy va 
M.M.Rijskiy tomonidan "Becтник древней истории" jurnalining 1954-yil 2-
4 va 1955-yil 1-sonlarida bosilgan. 
Arrian Flaviy 
Arrian Flaviy (taxminan 95—175) — yirik yunon yozuvchisi, tarixchisi 
va geograf olimi, asli Kichik Osiyoning Nikomadiya shahridan. U "Iskandar 
haqida", "Parfiyaliklar haqida", "Hindiston" va 7 jildlik "lskandarning 
yurishlari" nomli kitoblar muallifidir. 
O’zbekiston va Eronning qadimiy tarixini o’rganishda Arrianning 
"Iskandarning yurishlari" nomli asari muhim ahamiyat kasb etadi. Unda 
fotihning O’zbekiston, Eron hududlari va boshqa mamlakatlarga istilochilik 
yurishlari tarixi batafsil bayon qilingan. 
Faqat Arriangina Xorazmning hukmdori Farasman va uning mohir 
diplomatligi sabab, Xorazmning mustaqilligi saqlab qolinganligini yozib 
qoldirgan. Arrianning guvohlik berishicha miloddan avvalgi 329-yili 
Aleksandr Samarqandda turganida Farasman (Xorazm hukmdori) tashrif 
buyuradi. Xorazm hukmdori bu uchrashuv chog’ida Aleksandrga harbiy 
ittifoq tuzib, Qora dengiz tomon yurishni taklif qiladi. So’g’dlik Spitamen 
qo’zg’olonini bostirish bilan band bo’lgan Aleksand Farsmanga tashakkur 
aytib, u bilan do’stlik ittifoqini tuzadi. Shu bilan birga hozir Qora dengizga 

---

20 
hujum qilish vaqti emas, deydi. Aleksandr ishonchini oqlagan Farasman 
yunonliklarning keyingi harbiy rejasi Hind zaminiga yurish ekanligini ham 
aniqlab oladi.
Asar panegrizm — maddohlik ruhida yozilgan. Muallif Iskandar 
Zulqarnayn va uning faoliyatini ko’klarga ko’tarib ulug’laydi. U ko’p 
qo’lyozma manbalar va rasmiy hujjatlar asosida yozilgan bo’lib, mavzu 
bo’yicha muhim va asosiy manbalardan hisoblanadi.Iskandarning 
Spitamendan mag’lubiyatga uchragani haqida ham yozgan. 
Arrian Flaviyning "Iskandarning yurishlari" asari nemis (Myuller 
Leyptsig, 1886) hamda rus (Korenkov, Toshkent, 1912 va M.E.Seigeenko M.-
L., 1962) tillarida nashr etilgan.