O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

---

1 
O’ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI OLIY VA
O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
 
 
 
 
AL-XORAZMIY NOMIDAGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
TARIX FAKULTETI 
302- GURUHI TALABASI MADRAHIMOVA 
IQBOLNING 
«MANBASHUNOSLIK» 
FANIDAN YOZGAN
 
РЕФЕРАТИ 
 
 
 
MAVZU:
YUNON-RIM MANBALARIDA O’ZBEK 
DAVLATCHILIGI SHAKLLANISHIGA OID MA’LUMOTLARNING 
AKS ETISHI
. 
QABUL QILDI: 
MATYOQUBOVA M.
 
 
Urganch 2010 yil. 

---

2 
MAVZU: YUNON-RIM MANBALARIDA O’ZBEK 
DAVLATCHILIGI SHAKLLANISHIGA OID 
MA’LUMOTLARNING AKS ETISHI. 
 
R E J A : 
I. KIRISH. 
II. ASOSIY QISM:
II.I.
 
Yunon va Rim manbalari to’g’risida umumiy tushuncha. 
II.2. Asosiy siyosiy-ijtimoiy voqealar. 
II.3. Qadimgi Yunon manbalari. 
II.4. Qadimgi Rim manbalari. 
III. XULOSA. 

---

3 
K I R I S H 
Kurs ishim mavzusi YUNON-RIM MANBALARIDA O’ZBEK 
DAVLATCHILIGI SHAKLLANISHIGA OID MA’LUMOTLARNING 
AKS ETRISHI. Eng qadimgi davrda o’zbek davlatchiligi haqidagi yunon-rim 
manbalari haqida ma’lumotlar keltirilgan. Dastlab eng qadimgi 
O’zbekistondagi siyosiy vaziyat, hukmronlik qilgan sulolalar, ular haqida 
manbalar to’g’risida qisqacha izoh keltirilgan. Bu davrda mavjud bo’lgan eng 
qadimgi qabilalar ittifoqi va ular negizida vujudga kelgan dstlabki Qadimgi 
Xorazm va Baqtriya davlatlari, qo’shni xalqlarning (Eron-ahamoniylari va 
Aleksandr Makedonskiylar) bosqinchilik yurishlari haqida qisqacha to’xtalib 
o’tilgan. Keyin esa, asosiy mavzu eng qadimgi yunon-rim manbalari haqida 
ma’lumotlar keltirilgan.
Bu mavzuni o’rganishdan maqsad, O’zbekistonda ilk davlatlarning 
qachon vujudga kelganligi haqidagi bahs-muozaralarga aniqlik kiritish, 
ularning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy turmush tarzi va xalqaro vaziyati haqida 
tushuncha va ma’lumotlarga ega bo’lishdir. Darslikdagi manbalar bilan 
cheklanib qolmasdan, yangi ma’lumotlarni topib, ulardan foydalangan holda 
mavzuni to’liqroq ochib berish ishning bosh maqsadidir. 
Mavzuning o’rganilish darajasiga keladigan bo’lsak, bu davr 
manbalarini o’rganishda ko’p olimlarning mehnati singan. Masalan, qadimgi 
yunon manbalaridan Gerodotning "Tarix" asarini Shteyn 1869-1871-yillarda 
chop ettirgan. Asarni inglizchaga Roulinson 1856-1860 yilda hamda rus tiliga 
F.G. Mishchenko 1858-1860 yillarda tarjima qilgan. 1982-yilda asarning 
mamlakatimiz tarixiga oid qismlari zarur izohlar bilan A.I.Davatur, 
D.P.Kallistovhamda I.A.Shishova tornonidan yangidan nashr etilgan. 
Diodorning “Tarixiy kutubxona” asari 1774—1775-yillari L.Alekseev 
tomonidan, 1874— 1875-yillari F.G. Mishchenko tarafidan ikki qism qilib 
nashr etilgan. 
Strabonning “Geografiya” asari 1844 va 1848-yillari Kramer va 

---

4 
Myuller tarafidan, maxsus xarita va tarhlar bilan qo’shib nashr qilingan. 
Uning nemischa (Grosskurd, Berlin, 1831 - 1834) hamda ruscha 
(F.G.Mishchenko. M., 1879; G.A.Stratanovich. M., 1964) tarjimalari ham 
mavjud. 
Rim manbalarini ham ko’p olimlar o’rgangan. Masalan, Rim 
manbalaridan Pompey Trogning “Filipp tarixi” asari Yustin (II—III asr) 
tarafidan qisqartirilib qayta ishlangan shaklda bizning zamonimizgacha yetib 
kelgan va Ruxl tomonidan 1935-yili chop qilingan. Uning ruscha tarjimasi 
A.A.Dekonskiy va M.M.Rijskiy tomonidan "Becтник древней истории" 
jurnalining 1954-yil 2-4 va 1955-yil 1-sonlarida bosilgan. 
Arrian Flaviyning "Iskandarning yurishlari" asarini nemis tiliga 
Myuller 1886 yilda hamda rus olimi Korenkov Toshkentda 1912-yilda va 
E.Seigeenko Moskvada 1962-yilda rus tillariga tarjima qilishgan. 
Kvint Kursiy Rufning "Buyuk Iskandar tarixi" asarini 1841-yili 
Myuttsel, 1867-yili T.Nyoldekeva, 1885-yili Fogel nashr ettirganlar. Ruscha 
yangi tarjimasi V.S.Sokolov tahriri ostida chop etilgan 1963 yilda. 
Eng qadimgi davrlar tarixini yunon-rim va boshqa manbalar asosida 
o’rganish ishlari bugungi kunda ham davom etmoqda. Umuman barcha davr 
davlatchiligi tarixini xolisona yoritish bugungi tarixchilarning asosiy vazifasiga 
aylangan. Ilmiy ishlar yoqlanib, himoya qilinib, noma’lum bo’lgan tariximiz 
sahifalari sekin-asta bizga a’yon bo’lmoqda. 
O’zbekistonning qadimiy tarixini o’rganishda Yunoniston va Rirn 
tarixchilarining asarlari benihoyat qimmatlidir. 
Efor (miloddan avvalgi taxminan 405-3 30-yillar), Klavdiy Ellian 
(taxminan milodning 170-235-yillari), aleksandriyalik Kliment (rnilodning II 
asri), Korneliy Tatsit (taxminan milodning 56-117-yillari), Ksenefont 
(taxminan miloddan avvalgi 430-355-yillar), Plutarx (milodning 46-127-
yillari), Polien (milodning II asri) va boshqalarning asarlari ham ana shunday 
qimmatga egadir. 

---

5 
Geograf olimlardan Strabon va Ptolomey asarlari ham zo’r ilmiy 
qiymatga egadir. 
O’zbek davlatchiligi tarixi haqidagi yunon-rim manbalarida boshqa 
xitoy, hind, eron manbalrida uchramagan ma’lumotlar ko’plab uchraydi. Eng 
qadimgi davrdagi qabilalar, ularning turmush tarsi, davlatchilikka asos 
solganlari, ularga qo’shni xalqlarning o’zaro aloqalari haqida qimmatli 
ma’lumotlar uchraydi. Masalan, massaget qabilalarining dini, urf-odatlari,
malikalari To’maris haqida va Kirninng ayol malikadan sharmandalarcha 
mag’lubiyatga uchragani haqida faqat Gerodot va Poliyen manbalaridagina 
uchraydi.
Biz Shiroq afsonasi haqida ham faqat Poliyenning asari orqali 
bilishimiz mumkin. 
Kurs ishning hajmi jami 25 bet, tarkibi: KIRISH, ASOSIY QISM,
Yunon va Rim manbalari to’g’risida umumiy tushuncha, Asosiy siyosiy-
ijtimoiy voqealar, Qadimgi Yunon manbalari, Qadimgi Rim manbalari, 
.XULOSA va FOYDALANILGAN ADABIYOTLARDAN iborat. 

---

6