O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

II.3. Qadimgi Yunon manbalari 
O’zbekistonning antik davrdagi tarixini o’rganishda qadimgi 
Yunoniston va Rim tarixchilari hamda geograf olimlarining asarlari muhim 
manba bo’lib xizmat qiladi. Quyida ulardan ayrimlari haqida ma'lumotlami 
keltiramiz. 
Xeradot 
Xeradot (miloddan avvalgi 490-480-yillar o’rtasi-425-y.) - yirik
qomusiy olim, tarix fanining "ota"si, asli Kichik Osiyoning Galikarnas 
shahridan, 455—447-yillari Yevropa, Osiyo va Misr bo’ylab sayohat qilgan. 
Xeradot Ellada va Sharq mamlakatlari (Liviya, Misr, Assuriya, 
Vavilon, Eron va Skifiya)ning qadim zamonlardan to miloddan avvalgi 479-
yilgacha bo’lgan ijtimoiy-siyosiy hayotidan hikoya qiluvchi 9 kitobdan iborat 
"Tarix" nomli asari bilan shuhrat topgan. Bu asar umumiy tarix yo’nalishida 
yozilgan birinchi kitob hisoblanadi. Shu tufayli ham Xeradot, Sitseronning 
(miloddan avvalgi 106-43-yy.) so’zlari bilan aytganda, tarix fanining "ota"si 
hisoblanadi. 
Xeradot, garchi o’zi bayon etayotgan voqealar ustida chuqur mulohaza 
yuritmasa ham, ularni to’g’ri bayon etishi, o’zga xalqlar va mamlakatlar 
tarixiga hurmat nuqtayi nazaridan qarashi bilan ba'zi tarixchilardan ajralib 
turadi. 
Xeradotning asarida O’zbekistonning qadimiy xalqlari bo’lmish 
agrippiylar, issedonlar, massagetlar, daylar va saklar haqida, ularning 
turmushi, urf-odatlari hamda qo’shni mamlakatlar bilan aloqalari haqida 
qimmatli ma'lumotlarni uchratamiz. 
Herodot ahamoniylar hukmronligi davrida boshqaruvi haqida shunday 
degan: Kir va uning o’g’li Kambiz hukmronlik yillarida (miloddan avvalgi 
529-522-yillarda) ularga qaram mamlakatlardan muayyan bir soliq 

---

14 
olinmagan. Biroq tobe mulklardan ularga sovg’a-salomlar yuborib turilgan. 
“Doroni forslar savdogar deyishiga sabab,-deb yozadi Herodot, - u birinchi 
bo’lib soliq tizimini joriy etganligidadir”. 
"Tarix"ning Shteyn tarafidan tayyorlangan tanqidiy matni 1869-1871-
yillarda chop etilgan. Asar ingliz (Roulinson, London, 1856-1860) hamda rus 
(F.G. Mishchenko, Moskva, 1858-1860) tillariga tarjima qilingan. 1982-yilda 
asarning mamlakatimiz tarixiga oid qismlari zarur izohlar bilan A.I.Davatur, 
D.P.Kallistovhamda I.A.Shishova tornonidan yangidan nashr etilgan. 
Ktesiy
Gerodotning tarixiy an’analarini davom ettirgan yunon tarixshunosi 
Ktesiy Kichik Osiyodagi Knid shahridan bo’lgan. U miloddan avvalgi 414 
yildan boshlab, ahamoniylar podshosi Artakserks II saroyida tabib vazifasini 
bajargan. Podsho saroyida u Sharq chegaralarida joylashgan uzoq shaharlar, 
davlatlar va xalqlar haqida ko’p hikoyalar eshitgan. Erondan yurtiga 
qaytganidan keyin Ktesiy qadimgi forslar tarixini yoritishni rejalashtirgan. 
Ammo to’plangan ma’lumotlar aynan forslardan tashqari keng tarix 
tasavvuriga asos solgan.
Ktesiy keltirgan ma’lumotiga ko’ra eron podshosi Kir miloddan 
avvalgi VI asrda saklar podshosi Amorg’ning xotini Sparetra bilan jang 
qilgan. Kir shu jangda halok bo’lgan, uning o’limining To’maris bilan jangga 
aloqasi yo’q deb aytib o’tgan. Bular Gerodot keltirgan ma’lumotlarga 
butunlay qarama-qarshi.
Bundan tashqari Ktesiy Baqtriya davlati haqida ham yozib qoldirgan. U 
ossuriyalik podshoh Nin Belidning Baqtriyaga harbiy yurishi haqida so’zlab, 
Nin baqtriyalik ayol Semiramidaga uylanganini aytadi. Semiramida miloddan 
avvalgi IX-VIII asr boshlarida Ossuriya malikasi bo’lgan. Ninning Baqtriyaga 
qarshi yurishida Semiramida ham qatnashgan va ular Baqtriya podshosi 
Aksiart bilan obdon urushganlar. Xullas, Baqtriya davlatida hukmronlik 

---

15 
qilgan sulolalar haqida haqiqatdan ko’ra afsonalar ko’proq uchraydi.