N. T. Alimxodjayeva z. A. Ikramova

Sxema 6 
Ketma-ketlikni aniqlash uchun polinukleotidlar bosqichma-bosqich ishqoriy 
muhitda gidrolizlanib, ajratib olinib, tahlil qilinadi. Nuklein kislotalarni o‗rganish 
uchun ularning gidrolizini to‗g‗ri o‗tkazish zarur. 
Nuklein asosni pentoza molekulasi bilan bog‗lovchi N-glikozid bog‗i 
kislotali muhitda gidrolizlanadi. Shuning uchun, polinukleotid zanjiri gidrolizining 
birinchi bosqichi ishqoriy muhitda o‗tkaziladi. Bu muhitda faqat murakkab efirli 
bog‗lar gidrolizlanib, glikozidli bog‗lar saqlanib qoladi. Nukleozidlarni nuklein 
asos va pentozagacha gidrolizlash uchun kislotali gidroliz ishlatiladi. Gidrolizning 
har bir bosqichidan keyin olingan moddalarni analiz qilib nuklein kislotalarning 
tarkibi o‗rganiladi. DNK va RNK bir-biridan kislotali va ishqoriy gidrolizga 
munosabati bilan farq qiladi. DNK ishqoriy muhitdagi gidrolizga chidamli bo‗ladi. 
RNK esa ishqoriy muhitda nukleotidlargacha, nukleotidlar esa o‗z navbatida 
nukleozid va fosfat kislota qoldig‗igacha gidrolizlanadi. Nukleozidlar kislotali 
muhitda geterohalqali asos va uglevodlargacha gidrolizlanadi. DNK ning kimyoviy 
gidrolizini o‗tkazish qiyin, shuning uchun, DNK uchun nukleaza fermenti ta‘sirida 
fermentativ gidroliz qo‗llanadi. Polinukleotid zanjirda nukleotidlar bir-biri bilan 
fosfat guruhi orqali fosfodiefir bog‗lari bilan bog‗lanadi. Fosfat kislota qoldig‗i 
oldingi nukleotid pentozasining C-3‘ atomi bilan, keyingisining C-5‘ atomi bilan 
bog‗lanadi. Asosiy zanjir birin-ketin kelgan pentoza va fosfat guruhlaridan iborat 

---

291 
bo‗lib, geterohalqali asoslari asosiy zanjirga nisbatan yonaki guruh bo‗lib 
hisoblanadi. Polinukleotid zanjirning bir boshi 5‘-oxiri deyilsa, ikkinchi boshi 3‘-
oxiri deyiladi.
Rasm 6 
Nukleotidlarning bunday ketma-ket joylanishi nuklein kislotalarning 
(DNK) birlamchi strukturasini (tuzilishini) ifodalaydi.
DNK va RNK larning organizmda bajaradigan vazifalari har xil bo‗lishiga 
qaramasdan, tuzilishlari jihatidan bir-biridan kam farq qiladi. DNK da nuklein 
asoslaridan timin, RNK da esa uratsil ishtirok etadi. Qolgan asoslar DNK va RNK 
larda bir xil. Undan tashqari DNK da dezoksi riboza, RNK da riboza ishtirok etadi.
Nuklein kislotalarning tarkibiga kiruvchi komonenlar 8 jadvalda ko‗rsatilgsan.