Tibbiyot instituti talabalari uchun

Metgemoglobin hosil qiluvchi zaharli moddalardan zaharlanish.
Bu 
moddalarga kaliy xlorid (KCl – Bertole tuzi), anilin, nitrobenzol, natriy nitriti, 
gidroxinon va boshqalar kiradi.
Metgemoglobin gemoglobinning kislorod bilan birikmasi bo’lib, buni 
oksigemoglobin va gemoglobindan farqi, ularda temir ikki valentli bo’lsa, 
metgemoglobinda esa uch valentlik holatida bo’ladi. Bunda kislorod temir bilan 
gidroksil guruh (OH) orqali birikadi. Metgemoglobin mustahkam birikma bo’lgani 
uchun qonni bo’yavchi moddasi birikish va keyin atmosfera kislorodidan ajralish 
qobiliyatini yo’qotgan bo’ladi. Qonning bu vazifasini buzilishi kislorod 
etilishmovchiliga olib keladi.
Bundan tashqari metgemoglobin yuqori kontsentratsiyada eritrotsitlarning 
osmatik doimiylik qobiliyatini keskin susaytirib massiv gemolizning sababchisi 
bo’ladi.
Metgemoglobin hosil qiluvchi zaharli moddalar bilan zaharlanishning klinik 
belgilari o’tkir kislorod etishmovchiligiga (ko’karish, xansirash, kollaps) bog’liq. 
Bundan tashqari, anilin va gidroxinon to’g’ridan to’g’ri markaziy nerv sistemasiga 
ta’sir qilib nafas olish markazini falajlaydi. Zaharlanish biroz cho’zilganda birinchi 
o’rinda jigarni kuchli jarohatlanishi (hajmini kattalashuvi, teri qoplamasi va ko’z 
pardasining sarg’ayishi), buyrakning kuchli gemolizdan zararlanishi (oligouriya, 
anuriya, uremiya) ko’zga tashlanadi.
Murdani tekshirishda murda dog’lari qo’ng’ir ko’kimtir rangli bo’lib, qon 
suyuq holatda, qo’ng’ir shokolad rangida ko’rinadi. Ichki organlari to’laqonli 
bo’lib, rangi qo’ng’irroq bo’ladi. Jigar kattalashgan, gepatotsitlarning oqsilli va 
yog’li distrofiyasi, buyrakning kattalashganligi, bo’shashib qolganligi, qavatlari 
chegarasi aniq ko’rinmasligi aniqlaniladi. Gistologik tekshiruvda egri bugri 
kanalchalar bo’shlig’i gemoglobin va metgemoglobin parchalari bilan bekilib 
qolganligi ko’rinadi. Bunga gemoglobinuriyali nefroz deyiladi.
Gidroxinon bilan zaharlangan hollarda siydigi zaytunsimon rangli bo’ladi.
313

---

O’ldiruvchi dozalari: anilin – 10-20 g, kaliy xloridi (bertole tuzi) – 10-12 g., 
natriy nitriti 1-2 g. Natriy gidroxinonning o’ldiruvchi dozasi aniqlangan emas, 
ammo uning 1-10 g li dozasi o’limga olib kelishi ma’lum.