O. A. H u s in o V patologik fiziologiyadan amaliyot darslari uchun

anafilaksiya
h o la ti o rg an iz m g a yo t o q siln i ta k ro ra n p a re n tera l y u b o rilis h id a
riv o jla n a d i. « A n afilak siy a» term ini (y u n o n ch a «ana» - « tesk a ri, 
qarama-qarshi ta ’sir» + «phylaxis» - «himoya») himoyasizlik holatini

---

b ild ira d i. A n a fila k tik sh o k n in g k la ssik m a n z a ra s i d e n g iz
cho‘chqachasida kuzatiladi. Dengiz cho‘chqachasida anafilaktik shokni 
chaqirish uchun, u oldin terisi ostiga kichik miqdorda o t zardobi yuborib 
sen sib illan ad i. Bu sen sibillov chi, y a ’ni sezuvchanlikni oshiruvchi 
(lotincha «sensibilis» - «sezuvchan») miqdor deyiladi. 10-14 kundan 
keyin faol sensibilizatsiyalanish holati rivojlanadi. So‘ng ot zardobi 
takroran venaga yuboriladi (u «hal qiiuvchi» m iqdor deyiladi) va bu 
m iq d o r sen sib illo v ch i m iqdordan 10 baravar k o ‘p b o 'lis h i kerak. 
O datda 2 -3 daqiqa davomida anafilaktik shok manzarasi rivojlanadi: 
hayvon b ezovtalanadi, tuklari hurp ay ad i, askirish va y o ‘tal paydo 
bo 'ladi, dengiz cho‘chqachasi panjalari bilan burnuni qashiydi, nafas 
qiyinlashadi, oldin u tezlashadi, keyin siyraklashadi va talvasali tus 
oladi, ixtiyorsiz defekatsiya va siydik ajralishi kuzatiladi, cho‘chqacha 
y o n b o sh ig a y iq ila d i, um um iy talv a sala n ish riv o jla n a d i va o i a d i . 
H ayvon yo rilg an d a o ‘pka sh ish g anlig i aniqlanadi. 0 ‘lim sababi -
bronxospazm natijasida rivojlanadigan asfiksiyadan iborat. Anafilaktik 
sh o k n in g h a y v o n la r turi b o ‘y ic h a farqi: dengiz c h o ‘ch qach asid a 
a n a fila k tik sh ok nin g aso siy z v e n o si bronx va b ro n x io la la r silliq
mushaklari spazmi hisoblanadi. Itlarda - jigar venalari spazmi, darvoza 
vena tizim ida yurakka qon oqib kelishining kamayishiga olib keluvchi 
qon t o ‘p la n ish i, qo n b o sim in in g p a say ish i, y u rak n in g to ‘x tash i; 
quyonlarda - o'pka arteriolalar spazmi va ulaming yurakni o'ng qismi 
yetish m o v ch ilig id an o ‘lishi xos. O dam larda shok m anzarasi, uning 
dengiz cho'chqachalarida rivojlanishiga o‘xshaydi.
I. 
S. Gushin (1979) akademik A. A. Ado laboratoriyasida hujayra 
darajasida o 'tk azg an izlanishlarida anafilaktik shokning him oya roli 
ham b o 'l is h i m u m k in lig in i a n iq la g a n . Ju m la d a n , b io lo g ik fao l 
m o d d ala m in g ajralishi hujay ra m em branasi sh ik astlanishi natijasi 
b o 'lm a y , b alk i h u jay ra fu n k siy a sin in g fao llash ish i sito p laz m ad a
saqlanuvchi biologik faol moddalarai sekretiyasi bilan bog'liq ekanligi 
ko'rsatilgan. Bu jarayon ATF ning ajralib chiqishi hisobiga ro 'y beradi. 
A llergiyaga qarshi funksiyani eozinofillar ham bajaradi, ular allergik 
jaray o n n in g keyingi rivo jlanish larin i torm ozlaydi. B u arilsu lfataza 
(M R S - A ga qarshi q aratilgan), gistam inaza (gistam inga qarshi), 
fosfolipaza (trombotsitlar agregatsiyasi omili faolligini yo ‘q qiladi) va 
b. Allergiyaning biologik maqsadga muvofiqlik tomonlari allergenlami 
topish va y o 'q qilishga qaratilgan. Anafilaktik shok o'tkazgandan keyin 
antianafllaksiya holati, ya’ni allergenga sezgirlikning yo'qolishi yuzaga 
keladi, natijada antigen organizmdan bartaraf qilinadi.

---

Organizm umumiy allergizatsiyalanishining m ahalliy ko‘rinishlari 
Artyus-Saxarov fenomeni hisoblanadi. U ot zardobini teri ostiga 1 hafta 
intervali bilan k o ‘p m arta inyeksiya qilish, 4 - 5 inyeksiyadan keyin 
zardob yuborilgan jo y d a in filtrat hosil b o ‘lish i bilan ifodalanadi. 
K e y in c h a lik shu jo y d a nekroz o ‘c h o g ‘i v a a n iq ifo d a la n g a n
yalligM anishli y ara v u ju d g a keladi. A rty u s - S ax aro v feno m en i 
mexanizmida qonda pretsipitinlar to ‘planishi va imm un kom plekslar 
(pretsipitatlar)ning hosil bo‘lishi yetakchi rol o ‘ynaydi. Pretsipitatlar 
kapillarlar endoteliysini shikastlaydi va y allig‘lanish chaqiradi.