|
Iqtisodiy resurslar
deganda
jamiyat, mamlakat, ayrim korxona va firma, oila ixtiyorida to’’lanib, ayni vaqtda
mavjud bo’lgan, tovar ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish, ularni iste’molchiga etkazib
berishda va iste’mol jarayonlarida foydalanish mumkin bo’lgan imkoniyatlar, qo’r-
qutlar va manbalar tushuniladi. Tabiiy resurslar (er, suv, o’rmon, er osti boyliklari),
ishchi kuchi resurslari, moddiy resurslar (binolar, stanoklar, mashinalar, asbob-
uskunalar, inshootlar, qurilmalar, sotishga tayyor tovarlar, ularning qo’r-qutlari, ‘ul
mablag’lari va boshqalari) ana shular jumlasidandir. Iqtisodiy resurslarning ishlab
chiqarish omillaridan farqi shundaki, ularga ishlab chiqarishda qatnashadigan ishchi
kuchi, tabiiy resurslar va ishlab chiqarish vositalaridan tashqari hamma moddiy
resurslar, tovar va ‘ul resurslari ham kiradi. Iqtisodiy resurslar cheklanganligi tufayli
hamma odamlar xohlagan iste’mol buyumlarini, trans’ort vositalarini va boshqa
narsalarni darhol xarid qila olmaydi va xohlagancha iste’mol qila olmaydi. Har bir
kishi, hatto eng ko’zga ko’ringan davlat arbobi, sahna yoki s’ort yulduzi ham bu
muammoga duch keladi. Resurslar cheklanganligi faqatgina iste’molni emas, shu
bilan birga ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatishni ham cheklab qo’yadi. Buning
natijasida har bir korxona, mamlakat o’z imkoniyatlarini hisobga olib, tovarlar ishlab
chiqarish va xizmat ko’rsatishning hamma turini birdaniga emas, uning shu davr
uchun eng kerakli bo’lgan sohalarini tanlab kengaytirish va rivojlantirishga e’tibor
beradi, resurslarni birinchi navbatda ularga jalb qiladi. Masalan, O’zbekiston endi
mustaqillikka erishgan dastlabki ‘aytda res’ublikamizning energiya mustaqilligini
ta’minlash uchun neft qazib olish va gaz kondensati ishlab chiqarishga nisbatan
ko’’roq mablag’ ajratishga majbur bo’ldi.
Ishlab chiqarishni rivojlantirish maqsadida davlat mavjud ‘ul va valyuta
zahiralarini chetdan iste’mol buyumlarini sotib olib kelishga emas, ularni cheklab,
investistiya tovarlarini, ya’ni yangi texnika va texnologiyalarni sotib olib kelishga
qaratadi. Bunda ayrim sohalarga e’tibor va mablag’ sarflash kuchaytirilgan sharoitda
boshqa sohalarga ajratiladigan mablag’larni ob’ektiv ravishda nisbatan
kamaytirishga to’g’ri keladi.
Shunday qilib, resurslarning cheklanganligi ehtiyojni qondirishning muhim
yo’li bo’lgan ishlab chiqarish imkoniyatlarini ham cheklab qo’yadi. Bu
imkoniyatlar darajasi doimo bir xil bo’lib turmaydi, balki yangi texnikalar va
texnologiyalarning yaratilishi va ishga solinishi ishlab chiqarish imkoniyatlarini,
uning chegaralarini kengaytirish imkonini beradi. Yangi texnikalar va
texnologiyalar, bir tomondan, mehnat unumdorligini, ekinlar hosildorligini
oshirish, energiya, yonilg’i, mehnat va boshqa moddiy resurslarni tejash imkonini
bersa, ikkinchi tomondan, yangi material, xom ashyo, energiya va boshqa resurslar
manbalarini to’ib, hayotga jalb etish imkonini beradi: jumladan, erning chuqur
qatlamlaridagi boyliklarni to’ish va ishga tushirish, jahon okeanining uzoq va
chuqur joylaridagi resurslaridan foydalanish, quyosh energiyasidan foydalanish va
h.k. Iqtisodiy resurslar, ishlab chiqarish va ehtiyojlarni qondirish darajasi
o’rtasidagi doimiy va mustahkam aloqadorlikni quyidagicha ifodalash mumkin:
2-chizma. Iqtisodiy resurslar va ehtiyojlarning qondirilish darajasi o’rtasidagi
bog’liqlik.
Cheklangan iqtisodiy resurslardan unumli foydalanib, ishlab chiqarish
imkoniyatlarini va binobarin ehtiyojlarni qondirishning darajasini oshirish zarurligi
iqtisodiyot oldiga quyidagi muammolarni qo’yadi.
1. Ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatishning o’timal variantlarini (eng zarur va
tejamli turlarini) tanlab olish va resurslarni ko’’roq ishlab chiqarishga jalb qilish.
2. Mavjud resurslarning har bir birligidan tejab-tergab, samarali foydalanish.
Иқтисодий ресурслар,
имкониятлар
Ишлаб чиқариш ёки
хизмат кўрсатиш
даражаси
Эҳтиёжларнинг
қондирилиш
даражаси
3. Fan-texnika yutuqlarini va yangi texnologiyalarni joriy qilib, yangi
energiya, material, xom-ashyo turlari, ularning manbalarini to’ib, foydalanishga
jalb qilish, resurslar unumdorligining oshishiga erishish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
