Ma’mur qahhorov

Ong, onglilik va ongsizlik masalalari falsafiy antropologiyada 
alohida o‘rin tutadi
. Bu to‘g‘rida faylasuflarning nuqtai nazarlari ham 
turlicha bo‘lib kelgan. Masalan, materializim falsafasining vul’gar 
materializm deb atalgan oqimi vakillarining fikricha, jigar qanday 
qilib safro ajratib chiqarsa, miya ham huddi shunday o‘zidan ongni 
“ishlab chiqaradi” , ya’ni ong fiziologik, moddiy narsadir. Idealizm 
falsafiy maslagidagi mutafakkirlar, masalan, sub’ektiv idealistlar esa 
“ong o‘z ichki manbalalaridan tarkib topadi, uning sababi 
tashqarida emas,ongning o“zida” degan qarashga asoslanadilar. 
Ob’ektiv idealizm vakillari ”inson ongi olamiy ongning kichik bir 
zarrasi” degan aqidaga asoslanadilar. Jumladan, tasavvuf 
falsafasida odam ongi – «aqli ju’z», ilohiy mutloq ong”—“Aqli kull”- 
ning zarrasi deb qaraladi. Zamonaviy falsafa fani yuqoridagi nuqtai 
nazarlar hamda yondoshuvlardan farqli o‘laroq, inson ham,uning 
ongi ham ijtimoiy-tabiiy hodisadir degan muhim umumnazariy 
qoidaga tayanadi.
Ong
haqidagi hozirgi zamon ilmiy-falsafiy tasavvurlariga binoan ong 
borliqni aks ettiruvchi g‘oylar, qarashlar, his-tuyg‘u va kechinmalar, 
tushuncha va tasavvurlar majmuidir. Uning asosini odam va olam 
haqidagi bilimlar tashkil qiladi. Shu ma’noda ong bu anglangan 
borliq, bilimlar, his-tuyg‘u va kechinmalar shakliga kirgan borliqdir. 
Inson bilimlari nisbatan to‘g‘ri aks ettirish qobilyatiga ega. Shuning 

---

uchun ham uning hatti-harakatlarida borliqqa mutanosiblik bor, 
faolyati esa maqsadga muvofiqdir.
Odam o‘z ongi borliq haqida berayotgan to‘g‘ri, ishonchli bilim va 
tasavvurlarga asoslanib, o‘z oldiga aniq maqsad va mo‘ljallar 
qo‘yadi, ularga erishishning yo‘l va usullarini belgilaydi, borliqni va 
o‘zligini to‘laqonli idrok etadi, xullas,anglangan faoliyat ko‘rsatadi. 
Insonning 
ongli faolyati
ajdodlar moddiy va ma’naviy merosini 
asrash va rivojlantirishda, tajribaviy va nazariy bilimlarni 
chuqurlashtirish va boyitishda, tabiat va jamiat qonunlarini bilish va 
ulardan foydalanib, ijtimoiy taraqqiyotda va kamolot sur’atlarini 
jadallashtirishga rejali munosabatda namoyon bo‘ladi.
Demak, ong avvalo ongli faolyatda ko‘rinadi. Inson o‘zligini, ongli 
mavjudod ekanini faolyatda anglaydi. “Eng qiyini ham o“zingni 
anglay bilishingdir” – degan edi qadimgi yunon mutafakkiri Fales. 
Bunga hayolparastlik, mushohada bilan emas, balki harakatda, 
faoliyatda erishiladi. L.Feerbax fikricha, “Insonning haqiqiy fazilati 
kerak bo‘lganda uni ish bilan ko‘rsatib, ishda isbotlagan 
taqdirdagina namoyon bo‘ladi”. Bilimi, tajribasi, o‘quvidan hayotiy 
vaziyatlarda oqilona, ishning ko‘zini bilib, samarali va o“rinli 
foydalangan kishi onglilikning oliy maqomiga erishadi, bundaylarni 
“dono”, “aqlli”, “tadbirkor” deyishadi. Onglilikning ham oz’iga 
yarasha darajalari bor, masalan, qadimgi rimlik faylasuf Sitseron juda 
yahshi ko“rsatib o‘tganidek, “dono kishining hulq-atvori aqldan, 
o‘rtamiyona odamlarniki tajribadan, o‘ta nodonlarniki noilojlikdan, 
jonivorlarniki esa tabiatdan yuzaga keladi.”