Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Foiz stavkasi pariteti 
Foiz stavkasi pariteti (interest rate parity) kontseptsiyasi taqqoslanuvchi 
shoshilinchlik, shoshilinchlik va likvidlikning aktivlarga turli valyutalarda kiritilgan 
mablag‗larning daromadliligi bir xil foyda keltirishi kerakligi to‗g‗risidagi farazga 
asoslangan. Shuning uchun valyuta kurslaridagi o‗zgarishlar turli valyutalardagi 
qurollar bo‗yicha stavkalar darajasidagi farqlarni qoplash kerak. Foizli stavkalar 
tenglgi kontseptsiyasiga asos solgan I.Fisher va J. Keynsning fikrlariga ko‗ra,agr bu 
qoida bajarilmasa, xalqaro moliya bozori ishtirokchilari foiz stavkalari past bo‗lgan 
(valyuta kurslarining xarakatiga tuzatish kiritish bilan) mamlakatlardan mablag‗ 
oladilar 
va 
foiz 
stavkalari 
yuqori 
bo‗lgan 
mamlakatlarga 
mablag‗ 
qo‗yadilar.Valyuta bozorida va moliya qurollari bozorida talab va taklifning 
o‗zgarishi bozorni muvozanat holatiga qaytishiga imkon beradi. 
Shunday qilib, xarid qobiliyatining tengligi nazariyasi moliya qurollari 
bozoriga yagona narx qonunining ilovasini ifodalaydi. Xarid qobiliyatining tenglik 
modeli matematik shaklda quyidagi tarzda bayon qilinishi mumkin: 

---

110 


,
/
1
1
1
/
2
/
f
d
f
f
d
f
E
I
E
I



(5) 
(5) model xarid qobiliyati tengligi modeli kabi valyuta kursining bo‗lajak 
dinmikasini bashorat qilish uchun foylanilishi mumkin. Muvozanatli valyuta 
kursining bashorat qilinuvchi (prognoz) qiymati: 


t
t
t
f
d
E
E
E
I
I
/
1




(6) 
formula bo‗yicha aniqlanadi, bunda 
t
E
va
1

t
E
-mos ravishda t va t+1 
paytdagi valyuta kursi. 
(4) va (6) modellarining o‗xshashligi foiz stavkalari dinamikalari nisbatidan 
va Fisher effekti deb ataluvchi ma‘lum valyuta inflyatsiyasidan kelib chiqadi. Bu 
nisbat ma‘lum bir valyutadagi aktivlar egalari mazkur valyuta inflyatsiyasidan 
ortuvchi ma‘lum real daromad olishlari kerakligi to‗g‗risidagi farazga asoslangan. 
Fisher effekti modeli matematik shaklda quyidagi tarzda tavsiflanadi: