Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

4.1-jadval. 
Valyuta cheklovlari 
Kiritish zanjirlari 
Asosiy yo‗nalishlar 
Tamoyillar 
- To‗lov balansining 
tekislanishi. 
- Valyuta kursini tutib 
turish. 
- Valyutaning va valyuta 
boyliklarining davlat 
qo‗lida to‗planishi. 
- Xalqaro to‗lovlar va 
kapitallar o‗tkazmalarini, 
eksportdan tushgan 
mablag‗ning 
repatriatsiyasini, oltinning 
harakatidan tushgan 
foydani, pul belgilari va 
qimmatli qog‗ozlarni 
tartibga solish. 
- Valyutani erkin oldi-
sottisini taqiqlash. 
- Valyutani davlat qo‗lida 
to‗plash. 
- Markaziy bankda yoki eksport-
import banklarida valyuta 
operatsiyalarini markazlashtirish. 
- Valyuta operatsiyalarini 
litsenziyalash.
- Valyuta schyotlarini to‗la yoki 
qisman to‗sib qo‗yish. 
- Valyutalarning qaytimini cheklash 
- Maxsus schyotlarda 
eksportchilarning valyuta 
mablag‗larini to‗sib qo‗yish. 
- Eksportchilarning pullarini milliy 
valyuta qayd qilingan kurs bo‗yicha 
majburiy sotish. 
- Import qiluvchilar chet el 
valyutasini cheklangan miqdorda 
sotish. 
- Invalyutani import qiluvchilarning 
xaridlarini cheklash. 
- Chet elda tovarlarni milliy 
valyutaga sotishni taqiqlash 
- Ayrim tovarlar importiga to‗lovni 
taqiqlash. 
- Eksport va import bo‗yicha 
to‗lovlar muddatlarini tartibga 
solish. 
Valyuta cheklashlarini markaziy banklar, moliya vazirligi, g‗aznachilik, 
bojxona xizmati kabi pul- moliyaviy tartibga solishning milliy organlari qo‗llanadi. 

---

112 
Agar valyuta cheklashlar to‗la hajmda amal qilsa, u holda valyuta berk (qaytmas, 
konvertatsiyalanmaydigan, kovertatsiya qilinmaydigan) deyiladi.
Berk, konvertatsiyalanmaydigan valyutalar rejimida valyuta kurslarining 
ko‗pligi modeli qo‗llaniladi. Bu holda rasmiy kursdan tashqari tijorat operatsiyalari 
bo‗yicha, nosavdo operatsiyalari bo‗yicha, o‗tkazmalar bo‗yicha, to‗lovlar 
bo‗yicha, konversion bitimlar bo‗yicha, sayyohlik bo‗yicha, notijorat to‗lovlari 
bo‗yicha va h.k. alohida kurslar qo‗llaniladi. 
Valyuta cheklashlari xalqaro valyuta bozorida valyuta kursini va to‗lov 
balansini tartibga solish uchun foydalaniladi. 
Xalqaro valyuta bozorida valyuta kursining turli xil rejimlari (tartiblari) 
qo‗llaniladi. JVF qabul qilgan ularning tasnifini quyidagi tarzda ifodalash 
mumkin(4.2- jadval).