Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

YURAK SIKLI BOSQICHLARI
Yurak har daqiqada 75 marta qisqarganda uning bir sikli 0,8 s davom etadi.
Sistola, diastola va umumiy pauza bitta yurak siklini hosil qiladi. Yurakning
qisqarishlari bo’lmachalar sistolasidan boshlanib, u 0,1 s davom etadi. Shu vaqt
ichida bo’lmachalardagi bosim simob ustunining 5-8 mm gacha ko’tariladi.
Bo’lmachalarning sistolasi tugagach, qorinchalar sistolasi boshlanadi. Uning
davomiyligi 0,33 s. Qorinchalar sistolasi bir necha davr va bosqichlarga
bo’linadi. Qorinchalar sistolasining boshlanishiga miokard tolalarining
taranglashishi xosdir. 0,08 s davom etuvchi bu davr tarannglashish davri,
deyiladi. U tolalarning asinxron qisqarishi bilan boshlanadi. Asinxron qisqarish

---

bosqichi 0,05 s davom etadi. Tolalarning bir qismi qisqarib, qolganlari
bo’shashganidan, asinxron qisqarish bosqichida qorinchalar bo’shlig’idagi
bosim taxminan 0 ga teng bo’ladi. Qo’zg’alish hamma tolalarga tarqalib, ularni
ham qisqartirganda, qorinchalardagi bosim keskin ortadi va chap qorinchada 70-
90 mm. s. u. gacha, o’ng qorinchada 15-20 mm s.u. gacha ko’tariladi.
Bosimning bu o’zgarishi 0,03 s davom etuvchi izometrik qisqarish bosqichida
kuzatiladi.
Bosimning qorinchalar bo’shlig’ida oshishi natijasida atrio-ventrikulyar
qopqoqlar tezda yopiladi. Ayni vaqtda yarim oysimon qopqoqlar ham yopiq
bo’ladi. Demak qorinchalar bo’shlig’i berk bo’lganidan undagi qonning hajmi
o’zgarmaydi. Qisqarish izometrik turda bo’lgani uchun tolalarning tarangligi
ortadi va qon bosimo chap qorinchada 120 mm s.u. gacha, o’ng qorinchada 25
mm s.u. gacha ko’tariladi.
Bu bosim aorta va o’pka arteriyasidagi bosimdan yuqori bo’lgani uchun
yarim oysimon qopqoqlar ocholadi va 0,25 s ga teng bo’lgan qonning haydalish
davri boshlanadi. Haydalish davrining boshida qorinchalardagi bosim ortadi.
Natijada aorta va o’pka arteriyasiga qon juda tez oqib chiqadi, qorinchalarning
hajmi tezda kichiklashadi. Bu qonning tez haydalish bosqichi bo’lib, 0,12 s
davom etadi. Undan keyin qorinchalar miokardining qisqarishi sustlashadi, qon
oqimi sekinlashadi. Bu qonnig sekin haydalish bosqichi 0,13 s davom etadi.
Qorinchalar bo’shlig’ida bosimning kamayib ketishi qonning orqaga,
qorinchalar tomon oqishiga sabab bo’ladi. Ammo bu oqim yarim oysimon
qopqoqlarga uriladi va ularni yopadi. Shuningdek juda qisqa vaqt ichida ham
atrio-ventrikulyar, ham yarim oysimon qopqoqlar yopiq turadi. Keyin
qorinchalar bo’shashib, hajmi ortadi. Ulardagi bosim qonga to’lgan
bo’lmachalardagi bosimdan pastroq nuqtaga tushadi. Shunda atrio-ventrikulyar
qopqoqlar ochilib, qorinchalar qonga to’la boshlaydi.
Yurak qorinchalarining diastolasi boshlanadi. Qorinchalar diastolasi 0,47 s
davom etadi. U ham bir necha davr va bosqichlarga bo’linadi.