Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

Qonning shaklli elementlari va to’qomalardagi qon ivituvchi omillar.
Qon ivishining aytib o’tilgan 13 ta plazma omillaridan tashqari, yana 12 ta
trombotsitar omil mavjud. Ular arab raqamlari bilan belgilanadi.
Muhim trombotsitar omillardan biri 3-omil -
trombotsitar tromboplastindir.
Oldin aytilganidek, bu omil fosfolipid bo’lib, qon plastinkalarining membrana
va zarrachalari tarkibiga kiradi. Qon ivishining birinchi bosqichida trombotsitlar
yemirilishi natijasida erkin holatga o’tadi va qon hamda to’qima
trombop;astinlari bilan bir qatorda protrombinni trombinga aylantirishda ishtirok
etadi.
5-omil – ivituvchi omil yoki fibrinogen. Trombotsitlarning adgeziyasini
(yopishqoqligini) va agregatsiyasini (g’uj bo’lishini) ta’minlaydi.
6-omil – trombostenin. Laxta zichlanishini va qisqarishi (kichiklashishini)
ta’minlaydi. Tuzilishiga ko’ra muskullardagi aktin va miozin iplariga o’xshab,
ikki – A va M qismlardan tshkil topgan. Aktomiozinday ATF-aza faolligiga ega
va bu modda parchalanganda ajraladigan energiya hisobiga qisqaradi.
10-omil – tomirni toraytiruvchi omil yoki serotonin. Uni trombotsitlar
plazmadan o’ziga biriktirib oladi. Bu modda ta’sirida tomirlar torayadi, qon
oqishining to’xtashi tezlashadi.
11-omil
–
agregatsiya omili yoki ADF. Trombotsitlarni tomirning
jarohatlangan qismida to’planishi, g’ujlanishi uchun zarur. Keyingi vaqtda bu
vazifani bajaruvchi juda faol tromboksan moddasi topilgan. Tomirlar
endoteliyida trombotsitlar agregatsiyasini ingibirlaydigan juda faol prostatsiklin

---

bor. Tromboksan va prostatsiklin faolligi o’rtasidagi munosabat agregatsiya
jarayonini boshqarib turadi.
To’qima va a’zolarning hammasida tromboplastin, qon ivishining boshqa
omillari (V, VII, X va XIII omillar), trombotsitlarning yopishqoqligi va
g’ujlanishini faollashtiradigan, qon ivishining oldini oladigan omillar mavjud.
Tomirlar va to’qimalar shikastlanganda bu qonga o’tib, uning ivishida ishtirok
etadi. To’qima suyuqligining qonga o’tishi tomir ichida qon ivib qolishiga olib
kelishi mumkin.