Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

QON IVISHIGA QARSHI TIZIM
Qom ivishini ta’minlovchi omillarning hammasi tomirlardagi qonda mavjud
bo’llishiga qaramay, u ivib qolmaydi. Bu qonda ivish tizimi bilan bir qatorda,
uning ivishini oldini oluvchi tizim borligiga bog’liq. Ivishga qarshi tizim ham
o’z ichiga anchagina omillarni qamrab olgan. Ularga birinchi galda
antitromboplastinlar kiradi. Antitromboplastinlar XII omil va protrombinni
trombinga aylanishini ingibirlovchi modda. Qonda bir nechta antitrombinlar bor.
Ularning ichida eng kuchlisi antitrombin III. Uning yetishmovchiligi
tromboemboliyalarga (qonni tomirlarda ivib qolishiga) sabab bo’ladi.
Qon ivishining oldini oluvchi kuchli moddalardan (antikoagulyantlardan)
geparinni ko’rsatish mumkin. U biriktiruvchi to’qimadagi semiz hujayralarda va
bazofillarda sintezlanadi. Geparin ivituvchi omillar faolligini susaytirib, qon
ivishining hamma bosqichlarini sekinlashtiradi.
Antitromboplastinlar, 
antitrombinlar 
va 
geparin 
birlamchi
anntikoagulyantlarni tashkil qiladi. Bular qonda doim uchraydi. Bulardan
tashqari, qon ivish jarayonida paydo bo’ladigan ikkilamchi antikoagulyantlar
ham bor. Masalan, qon iviganda paydo bo’ladigan fibrin trombinning 90% ini
o’ziga biriktirib, nofaol holatga o’tkazadi. Shu sababdan, fibrinni antitrombin I
deyishadi.
Fibrin hosil bo’lish jarayonida fibrinogendan ajralib chiqqan peptidlar ham
antikoagulyantlik xossasiga ega. Fibrin parchalanganida (fibrinoliz jarayonida)
juda kuchli antikoagulyantlar paydo bo’ladi. Ular trombin faolligini
tormozlaydi, trombotsitlarninf g’ujlanishiga yo’l qo’ymaydi.
Qon ivishining hamma bosqichlarida jarayon tezligini chegaralovchi omillar
o’z-o’zidan paydo bo’ladi.
Qonning suyuqligicha qolishinin boshqa sabablari ham bor. Tomirlar
endoteliyining silliqligi xageman omilining faollanishiga va trombotsitlarning
yopishib qolishiga xalaqit beradi. Qon tomirlarning ichki yuzasi va shaklli
elementlar manfiy zaryadga ega. Demak, shaklli elementlar tomirlar yuzasidan
qochadi. Tomirlar yuzasi juda yupqa qavaddan iborat erigan fibrin bilan
qoplangan. U ivituvchi faol omillarni, xususan trombinni o’ziga biriktirib oladi.
Qonning oqimi tez bo’lganidan, gemokoagulyatsiya omillarining bir joyda ko’p
miqdorda yug’ilib qolishiga yo’l qo’ymaydi.

---