Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

Gemoglobin.
Eritrotsitlar vazifasining amalga oshishi murakkab kimyoviy
birikma – gemoglobinga bog’liq. Tarkibida temir bo’lgan 4 gem molekulasi va
bir oqsil globin molekulasidan tashkil topgan bu xromoproteid kislorodni
biriktirish va ajratish qobiliyatiga ega. Gemoglobinning molekulyar massasi
64458. Kislorodni biriktirish va ajratish vazifasini gem molekulasidagi ikki
valentli temir bajaradi. Globin esa gemni olib yuruvchi albuminlar turkumiga
kiradigan oqsil.
Har bir eritrotsitda 400 mln gemoglobin molekulasi bor. Katta odamning
qonidagi konsentratsiyasi 14 g%, umumiy miqdori esa 600 g chamasida.
O’pka 
kapillyarlaridan 
o’tayotgan 
eritrotsitlardagi 
gemoglobin
oksigenatsiyaga uchrab, oksigemoglobinga (HbO
2)
) aylanadi
,
to’qima
kapillyarlarida dezoksigenatsiya jarayoni ro’y berishi tufayli, kislorod
erkinlashadi va to’qimalarga o’tadi. Kislorodni yo’qotgan oksigemoglobin
dezoksigemoglobin, 
deyiladi. 
Arteriya 
qonining 
qip-qizil 
bo’lishi
oksigemoglobinga bog’liq.
Gemoglobinning 1 g 1,34 sm
3
kislorod biriktirib olishi mumkin. Demak,
qondagi mavjud 600g gemoglobin kislorodga to’yinsa, 800 sm
3
kislorodni
bog’laydi. 1 sm
3
qon biriktirib olishi mumkin bo’lgan kislorod miqdori qonning
kislorod sig’imini belgilaydi. Sog’lom odam qonining kislorod sig’imi taxminan
0,19 sm
3
.
Gemoglobinni ko’mikdagi eritroblastlar va normoblastlar sintezlaydi.
Eritrotsitlar qarib, yemirilgandan so’ng, ulardagi gemoglobin parchalanadi va
gemdan o’t pigmenti – bilirubin hosil bo’ladi. Bir kecha-kunduzda organizmdagi
gemoglobinning 1% ga yaqini parchalanadi.
Oksigemoglobin, dezoksigemoglobindan tashqari, qonda gemoglobin
karbonat angidrid bilan birikib, karbogemoglobin (HbCO
2
) hosil qiladi. Bu
birikma modda almashinuvi natijasi bo’lgan CO
2
ning tashilish shakllaridan
biri. Oksigemoglobin, dezoksigemoglobin va karbgemoglobin gemoglobinning
fiziologik birikmalaridir. Ba’zi sharoitlarda uning g’ayri-tabiiy birikmalari ham
paydo bo’lishi mumkin. Gemoglobin is gazi (CO) bilan juda oson birikadi va
karboksigemoglobin (HBCO) hosil qiladi. Bu birikmaning parchalanishi juda
qiyin. Shuning uchun nafasga olinadigan havoda CO oz miqdorda bo’lsa ham
tezda qondagi gemoglobinning ko’p miqdorini egallab oladi. Natijada qon
kislorod 
tashish 
qobiliyatini 
yo’qotadi. 
Organizmda 
kislorod

---

yetishmovchiligining og’ir asoratlari (qayt qilish, bosh og’rishi, xushdan ketish)
rivojlanadi.
Zaharlanish 
uncha 
kuchli 
bo’lmasa, 
toza 
havoda 
nafas 
olish
karboksigemoglobinning asta-sekin parchalanishi va organizmning is gazidan
xalos bo’lishiga olib keladi. Zaharlangan odamni sof kislorod bilan nafas
oldirilsa, karboksigemoglobinning parchalanishi 200 marta tezlashadi. Tabiiy
sharoitda gemoglobinning faqat 1% is gazi bilan birikkan. Organizmga
oksidlash qobiliyatiga ega bo’lgan dorivor yoki boshqa moddalar (kaliy
permanganat, bertolet tuzi, anilin, fenatsetin) kiritilsa, metgemoglobin (MetHb)
hosil bo’ladi. Bu moddalar ta’sirida gemoglobin chindan ham oksidlanadi, uning
molekulasidagi 2 balentli temir 3 valentli shklga o’tadi. Endi gemoglobinga
birikkan O
2
ajralmaydi. Metgemoglobinninh miqdori qonda ko’payib ketsa,
hayot uchun xavf tug’iladi.