Microsoft Word 4-kurs loyihalash majmua

Muammoli 
ta'lim 
mashg'ulotlarini 
tashkil 
etish 
va 
boshqarish 
Muammoli 
ta'lim 
mashg'ulotlarini tashkil etish va boshqarish quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi: 
1.
-o'quv fani va darslar mavzusini o'rgatishda ular bilan bog'liq muammoli masalalarni 
belgilash; 
2.
-ulardan muammoli vaziyatlar hosil qilish va amalda foydalanishni oldindan 
rejalashtirib borish; 
1.
-o' quvchilarning tayyorgarlik daraj asini hisobga olish; 
2.
-zarur o'quv vositalarini tayyorlash; 
3.
-muammoli vaziyatdagi mavjud ziddiyatni ko'rsatish; 
4.
-topshiriqni va uni yechish uchun yetarli shartlarni aniq bayon qilish; 
3.
-o'quvchilarning muammoni hal etishda yo'l qo'yayotgan xatolarini, ularning sababini 
va xususiyatini ko'rsatish; 
4.
-o'quvchilarning noto'g'ri taxminlari asosida chiqargan xulosalari oqibatini 
muhokama etib, to'g'ri yo'lni topishlariga ko'maklashish va boshqalar. 

---

142 
Muammoli ta'lim jarayonini quyidagi uchta asosiy bosqichga ajratish mumkin: 
Muammoli vaziyat hosil qilish. 
1.
Muammoni yechish taxminlarini shakllantirish. 
3. Yechimning to'g'riligini tekshirish (olingan yechim bilan bog'liq axborotni tizimlashtirish 
orqali). 
Muammoli vaziyat hosil qilishda quyidagilar hisobga olinishi lozim: Muammolar nazariy yoki 
amaliy yo'nalishda bo'ladi. Darsda hosil qilinadigan muammoli vaziyat hamda o'quvchilarga hal 
etish taklif etiladigan muammoga qo'yiladigan eng asosiy talab - o'quvchilarning qiziqishini 
oshiradigan, eng kamida esa, o'quvchilarda qiziqish hosil qiladigan bo'lishi kerakligidan iborat. Aks 
holda 
ko'zda 
tutilgan 
natijaga 
erishish 
imkoni 
bo'lmaydi. 
Muammo o'quvchilarning bilim darajalariga hamda intellektual imkoniyatlariga mos bo'lishi shart. 
Hosil bo'lgan muammoli vaziyatni yechish uchun topshiriqlar yangi bilimlarni o'zlashtirishga yoki 
muammoni aniqlab, yaqqol ifodalab berishga yoki amaliy topshiriqni bajarishga yo'naltirilgan 
bo'ladi. 
O'quvchilarning muammoli vaziyatni tushunishlari, uning kelib chiqishi sabablari hamda nimalarga, 
qanchalik darajada bog'liqligini idrok qila olishlari natijasida hosil bo'ladi. Bunday tushuna olish 
esa o'quvchilarga mustaqil ravishda muammoni ifodalay olish imkoniyatini beradi. 
Muammoni yechish taxminlarini shakllantirishda o'quvchi o'zlashtirgan bilimlari asosida kuzatish, 
solishtirish, tahlil, umumlashtirish, xulosa chiqarish kabi aqliy faoliyatlarni bajaradi. 
Aqliy faoliyatdagi asosiy jaray on fikrlash jarayoni bo'lib, fikrlashning sifati uning mantiqiyligi, 
mustaqilligi, ijodiyligi, ilmiyligi, asosliligi, uzviyligi, tejamliligi, maqsadliligi, tezligi, tahliliyligi, 
qiyosiyligi, umumlashtirilganligi, xususiylashtirilganligi, kengligi, chuqurligi, ishonarliligi, realligi, 
haqqoniyligi 
darajasi 
bilan 
belgilanadi. 
Shu bilan birga intellektual sifatlar xotira, tasawur, anglash va shu kabi psixologik jarayonlarning 
tezligi 
hamda 
boshqa 
parametrlari 
bilan 
bog'liq. 
itellektual taraqqiyot darajasi o'qituvchilarda hamda o'quvchilarda qancha yuqori bo'lsa, shunchalik 
yaxshi 
natijalarga 
erishish 
imkoniyati 
hosil 
bo'ladi. 
Shunga ko'ra o'quvchilarda muammoni sezish, uni aniqlash, yechimiga doir taxminni to'g'ri 
belgilash 
va 
yechimning 
to'g'riligini 
tekshirish 
qobiliyatlari 
rivojlanib 
boradi. 
Muammoni hal etishni 3 ta bosqichga ajratish mumkin: Isbotlash - bu muammoning ilgari to'g'ri 
deb tan olingan sabablar bilan bog'liqliklarini topish asosida amalga oshiriladi. 
1.
Tekshirish - buni tanlangan sababning oqibatida hal etilayotgan muammo hosil 
bo'lishi to'g'riligini asoslash bilan amalga oshiriladi. 
2.
Tushuntirish - bu muammoning yechimi nima uchun to'g'riligini tasdiqlovchi 
sabablarni aniqlash asosida amalga oshiriladi. 
Oguvchilarning ijodiy tafakkur va ijodiy gobiliyatlarini ostirishda muammoliy talimdan 
unumliy foydalanish uchun uninig ayrim nazariy asoslari sifatida B.Blumning yuqoridagi 1.2.- 
mavzu ilovasida keltirilgan bilish va emotsional sohalardagi pedagogik maqsadlar taksonomiyasi 
(tafakkurning bilish qobiliyatlari rivojlanishiga muvofiq ravishdagi oltita darajasi)ga hamda 
G.Gardnerninig 
intellekt 
kopligi 
nazariyasiga 
asoslsnish 
maqsadga 
muvofiq. 
Intellekt 
kopligi nazariyasining qisqacha bayoni quidagicha: Bu nazariyani amerikalik psixolog Govard 
Gardner 
(1943 
yil 
11 
iyulda 
tug'ilgan) 
ishlab 
chiqqan. 
Bu nazariya har bir odam turli darajada ifodalangan kamida sakkizta tipdagi intellektga ega 
ekanligini 
ochib 
berdi. 
Ular 
quyidagilar: 

---

143 
Verbal-lingvistik intellekt-so'z xotirasi, so'z boyligi yaxshi, o'qishni yaxshi ko'radi,so'z bilan ijod 
qilishni yoqtiradi. Bular shoir, yozuvchi, notiqlar. 
1.
Mantiqiy-matematik intellekt-hisoblash va sonlar bilan ishlashni, mantiqiy 
masalalar,boshqotirmalarni echishni, shaxmat o'ynashni yaxshi ko'radi, tengqurlariga nisbatanко 
proq abstrakt darajada fikrlaydi, sabab-oqibat bog liqliklarini tushunadi. Bularmatematik, fizik va 
boshqalar. 
2.
Vizual-fazoviy 
intellekt-ko'rish 
obrazlari 
bilan 
fikrlaydi, 
karta, 
sxema, 
diagrammalarnitekstga 
nisbatan 
oson 
o'qiydi, 
xayolga 
berilish, 
rasm 
chizish, 
modellarkonstrukstiyalashni 
yaxshi 
ko'radi. 
Bular 
rassom, 
haykaltarosh, 
me'mor, 
ixtirochi,shaxmatchilar. 
3.
Motor-harakatli 
intellekt-yuqori 
sport 
natijasiga 
erishadi, 
boshqalarning 
harakatlari,mimikasi, 
odatlarini 
yaxshi 
takrorlaydi, 
hamma 
narsaga 
qo'l 
tekkizish, 
buyumlarniqismlarga ajratish va yig'ish, yugurish, sakrash, kurash tushishni yaxshi 
ko'radi.Hunarlarga qobiliyatli. Bular raqqos, mini, artist, sportchilar. 
4.
Musiqiy-ritmik 
intellekt-qo'shiqlar, 
kuylarni 
eslab 
qoladi, 
ovozi 
yaxshi, 
musiqaasbobini chaladi, xorda ashula aytadi, harakatlari va so'zlashi ritmli, ozichasezmasdan 
kuylaydi, biror ish qilayotib, stolni ritmik chertadi. Bular bastakor,musiqachi, qo'shiqchi, raqqoslar. 
5.
Shaxslararo intellekt-tengqurlari bilan muloqotni, boshqa bolalar bilan o'ynash va 
ulargao'rgatishni yaxshi ko'radi, turli holatlarda yetakchi bo` lib qoladi, hamdardlikni, boshqalargag 
amxo'rlik ko'rsatishni biladi, boshqa bolalar unga sherik bo'lishga intiladilar. Bular diniyxodim, 
siyosatchi, diplomatlar. 
6.
Ichki shaxsiy intellekt-mustaqillik hissi, iroda kuchini namoyish qiladi, o'zinining 
yaxshi vayomon xislatlarini real anglaydi, vazifalarni hech kim xalaqit bermaganda yaxshi 
bajaradi,o'zini boshqara oladi, yakka ishlashni ma'qul ko'radi, oz hissiyotlarini aniq tasvirlaydi, 
o`zxatolaridan 
ibrat 
oladi, 
о 
z 
qadrini 
bilish 
hissi 
rivojlangan. 
Bular 
psixolog, 
o'qituvchi,tarbiyachilar. 
7.
Tabiatshunos intellekti-tabiatga, tabiat hodisalariga, jonivorlar, o'simliklarga 
qiziqadi,tabiat olamini tushunish, atrof-muhitning belgilari va xususiyatlarini farqlash,tasniflash va 
shu kabilarga qobiliyatini namoyon qiladi. Bular tabiatshunos, ekolog,qishloq xo'jalik xodimlari. 
Ayrim bolalar o'zlaridagi eng ustun intellekt tipi orqali boshqalarga nisbatan osonroq 
o'qishlari mumkin. Har bir boladagi o'z vaqtida aniqlangan va rivojlantirilgan talant unga hayotda 
yuksak 
cho'qqilarga 
erishish 
uchun 
yo'l 
ochib 
beradi. 
Xulosa qilib aytganda, ta'lim jarayoni bolalarga intellektning har xil tiplarini jalb qilishni talab 
etadigan tajribalar orttirish imkoniyatini beradigan holda tashkil etilishi lozim. 
Bugun ta’lim-tarbiya jarayonini davr talablariga mos ravishda amalga oshirishning eng zarur 
omili bo’lgan zamonaviy darsning har biri o’quvchi-yoshlar uchun o’ziga xos quvonch doirasiga, 
har bir ta’lim dargohi esa shodlik maskaniga aylanishi lozim. Xususan, darsga ishonch bilan kelib, 
o’z o’qituvchisini alohida hurmat va e’zoz bilan kutib olish tuyg`usini shakllantirish bugungi kun 
ta’lim-tarbiya jarayonining asosiy mezonlaridandir. Uqituvchi dars paytida o’quvchilarga to’g`ri 
yo’l-yo’riq berib tursa, o’zlashtirishi qiyin bo’lgan bolalar faol ishtirokchiga aylanganini o’zlari 
bilmay qoladilar. 
Tafakkur — bu inson ijodiy faolligining yuksak shakli. Shuning uchun o’quvchilarda ijodiy 
faollik zaminida yotuvchi mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish umumta’lim maktablari 
oldida turgan eng dolzarb vazifalardan biri sanaladi. Zero, mustaqil ijodiy fikr yurituvchi 
yoshlargina mamlakatimiz kelajagining porloq bo’lishiga o’zlarining munosib hissalarini qo’sha 
oladilar. 
Ma’lumki, o’quvchi faoliyati butun ta’lim-tarbiya jarayonining asosi hisoblanib, o’qituvchi 
turli-tuman usullardan foydalangan holda o’quvchi faoliyatini aniq maqsadlar tomon yo’naltirib 
turadi. Prezidentimiz I.A.Karimov «Ta’lim-tarbiya—ong mahsuli, lekin ayni vaqtda ong darajasi va 
uning rivojini ham belgilaydigan omildir. Binobarin, ta’lim-tarbiya tizimini o’zgartirmasdan turib, 

---

144 
ongni o’zgartirib bo’lmaydi. Ongni, tafakkurni o’zgartirmasdan turib esa biz ko’zlagan oliy maqsad 
— 
ozod 
yurt, 
bo’lmaydi» 
Umumta’lim maktablarining asosiy maqsadi yoshlarni fan asoslari bilan qurollantirish, ularni bilim 
olishga, mustaqil va erkin fikrlashga o’rgatishdan iboratdir. 
Prezidentimiz alohida ta’kidlaganlaridek, «Agar bolalar erkin fikrlashga o’rganmasa, berilgan 
ta’lim samarasi past bo’lishi muqarrar. Albatta, bilim kerak. Ammo bilim o’z yo’liga. Mustaqil 
fikrlash esa katta boylikdir. O’qituvchining bosh vazifasi o’quvchilarda mustaqil fikr yuritish 
ko’nikmalarini hosil qilishdan iboratligini ko’pincha yaxshi tushunamiz, lekin afsuski, amalda, 
tajribamizda unga rioya qilmaymiz». 
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol metodlar, innovastion texnologiyalar, pedagogik va 
axborot texnologiyalarini o’quv jarayonida qo’llashga bo’lgan qiziqish kundan-kunga kuchayib 
bormokda. Innovastion texnologiyalar, pedagogik jarayon hamda o’qituvchi va talaba faoliyatiga 
yangilik, o’zgartirishlar kiritish bo’lib, uni amalga oshirishda asosan interfaol metodlardan to’liq 
foydalaniladi. Interfaol metodlar pedagogik ta’sir etish usullari bo’lib, ta’lim mazmunining tarkibiy 
qismi hisoblanadi. Bu metodlarning o’ziga xosligi — ular faqat pedagog, o’quvchi va talabalarning 
birgalikda faoliyat ko’rsatishi orqali amalga oshiriladi. Bunday pedagogik hamkorlik jarayoni 
o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib, ularga quyidagilar kiradi: 
