242
Boshqa bir oyatda aqlni ishlatmaslik oxirat azobiga sabab bo‘lganligini
eslatadi: «Ular (do‘zaxilar) agar eshitganimizda va aql ishlatganimizda
do‘zaxilardan bo‘lmas edik, deyishadi» (
«Mulk» surasi, 10-oyat
).
Mana shu narsalarning barchasi Islomdan aql va aqliy tarbiyaning naqadar
ulkan baholanishini ko‘rsatadi.
Ilmning asoslaridan
biri shuki, tabiiy haqiqatlar o‘zgarmasdir. Ishonchli dalil
bilan sobit bo‘lgan haqiqat barcha vaqtlarda haqiqatligicha qolaveradi. Bu narsa
Qur’onda shunday ta’kidlab o‘tilgan: “Avvalgilarning qilganlariga qaramaydilar-
mi, Allohning qilgan ishlariga hech qachon o‘zgarish topa olmaysan. Allohning
qilgan ishlarini hech qachon boshqachasiga aylantir-ganini ham topa olmaysan”
(
“Fotir” surasi, 43-oyat
).
Boshqa bir oyatda “Allohning yaratganini o‘zgartirib bo‘lmay-di” deyilgan
(
“Rum” surasi, 30-oyat
).
Bu oyatlarda tabiiy qonunlar va Alohning qilgan ishlari o‘zgarmasdan o‘z
holiga sobit qolajagi ochiq-oydin aytilgan.
Biror narsani atroflicha o‘rganish Qur’on buyurgan ilmiy asoslardan biridir.
Qur’on oyatlarida bir narsani atroflicha o‘rganish uchun ko‘z, quloq, xususan aqlni
ishlatib oldinga suriladi. «Ankabut» surasida shunday deyilgan: «Er yuzida yurib,
maxluqotlar qanday yaratilganligini o‘z ko‘zingiz bilan ko‘ringlar» (
20-oyat
).
Shunga o‘xshash oyatlar Qur’onning boshqa suralarida ham ko‘plab uchraydi.
Ularning umumiy ma’nosidan ma’lum bo‘ladiki, inson onadan tug‘ilganidan
so‘ng ko‘rish, eshitish va aqlni ishlatish orqali ilm hosil qiladi.
Qur’on oyatlarida tabiiy ilmlarni o‘rganishga chaqiriqlar bor. “Rum”
surasida shunday deyilgan: “Osmonlarning va yerning yaratilishi Allohning
alomatlaridandur, shuningdek,
sizlarning tillaringiz, ranglaringizning turlicha
bo‘lishida ham, albatta, olimlar uchun alomatlar bor” (
22-oyat
). “Fotir” surasida
esa: “Ko‘rmaysanmi, Alloh osmondan suvni tushiribdi va u suv bilan ranglari
turlicha bo‘lgan mevalarni o‘stiribdi. Shuningdek, tog‘larning ham rangi
turlichadir – oq, qora, qizil. Odamlar, jonzotlar va uy hayvonlarining ham ranglari
turlicha. Albatta, olim bandalar Allohdan qo‘rqadi” (
27-28-oyatlar
).
Bu oyatlarda zikr qilingan “Olimlar”dan murod, Alloh yer yuzida yaratgan
mahluqotlarning sir-asrorlarini biluvchi shaxsdir.
Bu oyatlarning mavzui ham
tabiiy ilmlardir. Chunki tabiiy ilmlar borliqdagi narsalarni va ularning
xususiyatini o‘rganadi. Avvalgi oyatda aytib o‘tilgan “osmondan suv tushirish
sirini” faqat tabiiy ilm orqali bilinadi. Bu so‘zning tarkibini va xususiyatlarini
kimyo ilmi orqali bilinadi. Shu suv sababli o‘sib chiqqan o‘simliklar va
mevalarning sirini esa tabiyot ilmi tushuntiradi. Tog‘lar va ulardagi oq, qizil, qora
turlarin jug‘rofiya o‘rganadi. Inson jinslarini va hayvonot olamini esa,
antropologiya, zoologiya, biologiya o‘rganadi. Oyatning oxridagi “Albatta olim
bandalargina Allohdan qo‘rqadi” degan jumlaga nazar solsak,
unda Allohni
haqiqiy tan olib, unda haqiqatan qo‘rqadigan kishilar, tabiiy ilmlarni yaxshi
biluvchi kishilar ekanligini tushunamiz. Chunki bunday olimlar agar imonli
bo‘lsalar, ularning ilmi Allohdan qo‘rqishga chorlaydi.
Qur’on oyatlarida insonni o‘ziga nazar solish va qanday vujudga kelganini
tafakkur qilishga da’vat bor: “Inson nimadan yaratilganligiga nazar solsin,
u bir
243
otilib chiquvchi suvdan yaratilgandir, bu suv sulbdan (orqa umurtqa suyak) va
taroibdan (ko‘krak suyagi) chiqadi” (
“Tortiq” surasi, 5-7-oyat
).
Vujudga kelishning asliga nazar solish orqali inson biologiya ilmiga
yetishadi, bu ilm esa, unga inson bir xujayradan rivojlanib borib, o‘zining to‘liq
inson bo‘lib yaratilganicha bosib o‘tadigan bosqichlarining sir-asrorlarini
bildiradi.
Qur’onda insonni o‘z nafsi haqida fikr yuritishga chaqiruvchi oyatlar bor: “Va
o‘z nafsingizda ham alomatlar bor, bularni ko‘rmaysizmi” (
“Zariyot” surasi, 21-
oyat
). O‘z nafsiga nazar solish orqali psixologiya ilmiga yetib boriladi. Bu
psixologiya
ilmi esa, insondagi his-tuyg‘ular, sezgi – hayajonlar va boshqa
ko‘pgina holatlarni o‘rganadi.
Qur’on musulmon kishining ko‘z oldida turgan mavjudotlarni o‘rganishga
chaqiribgina qolmay, avvalgi o‘tgan halqlarning tarixi, ularning obodonchilik
yo‘lida olib borgan ishlari, havoyi-nafsga berilib, oqibatda halokatga
uchraganlarini ham o‘rganshiga undagan. “Rum” surasida shunday deyilgan: “Er
yuzida yurib o‘zlaridan avval o‘tganlarning oqibati nima bo‘lganiga
nazar
solmaydilarmi. O‘tganlar bulardan ko‘ra quvvatliroq edilar, yer yuzida asar
qoldirgan edilar, bulardan ko‘ra yer yuzini ko‘proq obod qilgan edilar va ularga
payg‘ambarlari ochiq-oydin xabarlar bilan keldilar. Alloh ularga zulm qilmoqchi
emas edi, lekin ular o‘zlariga – o‘zlari zulm qildilar”. (
9-oyat
).
Qarang, bir xalqqa shunday ta’limotlar kelibdi. Unda o‘tgan ummatlarning
taraqqiyot, obodonchiligi, yuz tuban ketishi va harob bo‘lishi
sabablarini
o‘rganishga chaqiriq bor ekan. Bu chaqiriq tarix va sotsiologiya ilmini o‘rganishga
chaqiriq emasmi?
49
Do'stlaringiz bilan baham: 
