Œзбекистон республикаси олий ва œрта махсус

 
I. 2 Respublikamizdagi iqtisodiy o’zgarishlar va munosabatlar. 
 
Mustaqil O’zbekiston o’z xalqi tanlab olgan yo’l – ochiq, erkin bozor 
iqtisodiyotiga asoslangan odil jamiyat, kuchli demokratik xuquqiy davlat qurish 
yo’lida bosqichma-bosqich olg’a bormoqda. 
Mamlakatimizda siyosiy o’zgarishlarga mos ravishda ixcham, ochiq va
tadrijiy rivojlanishga ega bo’lgan ijtimoiy tizim yaratildi. Ma’lumki, bozor 
iqtisodiyoti ko’pgina jabhalarni o’z ichiga qamrab oladi. Unga xususiy 
mulkchilik, xuquqiy kafolatlar, boshqaruvning samarali tizimi, iqtisodiyotni 
rag’batlantirishni qo’llash, soliq siyosati hamda uni takomillashtirish kiradi.
Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti sosialistik rejali iqtisodiyotga 
nisbatan oxir-oqibatda ko’p narsani talab qiladi: u qizg’in mehnatni, 
tashabbuskorlikni, sharoitga moslashuvchanlikni va erishilgan mehnat 
unumdorligini taqqoslashni taqozo etadi. 
Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyoti bozorning o’z-o’zini tartibga 
solish g’oyasidan kelib chiqadi: talab va taklif, narxning erkin shakllanishi va
raqobatchilik bozorning shart – sharoitini belgilaydi. Ijtimoiy yo’naltirilgan bozor 
iqtisodiyoti erkin tadbirkorlikka, iste’mol tovarini ixtiyoriy tanlashga, bozordagi 
muayyan xolatdan kelib chiqqan holda tadbirkorlar imkoniyatini borligiga 

---

asoslanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat iqtisodiy jarayonga 
aralashuvidan qat’iy ravishda o’zini tiysada, u iqtisodiy jarayonlar bir tartibda 
o’tishi uchun shart-sharoit yaratib beradi. 
Mehnat jarayonida vujudga keladigan va mehnatga asoslangan 
iqtisodiy tizimda maxsus ximoya va kafolatdan asosan mehnat layoqati 
cheklanganlar foydalanishi mumkin, ya’ni nafaqaxo’rlar, kasalmandlar, yoshlar 
va ishsizlar. Ijtimoiy sohadagi qonunchilik bu toifa kishilarning manfaatlarini 
himoya kiladi.
Bozor iqtisodiyoti daromad va shaxsiy farovonlikni oshirish yo’li bilan 
bozorda tan olingan mehnatni qadrlaydi. Agar raqobat ijtimoiy kam muxofaza 
qilingan aholi tabaqalarining xuquqini mehnat bozorida cheklab qo’yishiga olib 
kelsa, davlatning muhim vazifasi bozor mexanizmiga tuzatish kiritishdan iborat. 
Bunda ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotining ilk kapitalizmdan farqini 
namoyon bo’ladi: davlat mehnat bozorida o’sib borayotgan raqobatga chiday 
olmaganlarni xech qachon og’ir ahvolda qoldirmaydi. Bu erda oddiy tartib 
qo’llaniladi: Mehnat qobiliyati kam kishilarga yordam berish uchun mehnat 
qobiliyati ko’p kishilarni ko’proq band qilmoq lozim. Shunday tuzatishni amalga 
oshirish uchun davlat vositalarni amalga oshirishi kerak. 
Qanchalik mashaqatli va uzoq muddatli bo’lmasin shaxsiy mehnat o’z-
o’zidan farovonlikni kafolatlamaydi. Кishilarning mehnat tufayli farovonlikka 
erishishi uchun har bir ishchining maoshi evaziga olinadigan tovarlarni tanlash 
imkoniyati, hamda ish xaqining harid quvvati xisoblanadi. Shuning uchun bozor 
iqtisodiyoti sharoitida har tomonlama talabga javob beradigan mehnat yuzaga 
kelsa, ham iqtisodiyot uchun, ham xalq farovonligi uchun imkoniyat yuzaga 
keladi.