E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

3.14. Korxonada energetik menejmentni tashkil etish. 
Energetik menejmentning tishkil etuvchilaridan biri tashkiliy tuzilma 
hisoblanadi. 
Korxonada energomenejmentning asosiy vazifalari 3.25-rasmda 
ko'rsatilgan. 
3.25. Rasm. Energetik menejment asosiy vazifalari 
Vazifalar 
Energiya boshqaruv tashkiloti 
1. Korxonada energiya boshqaruv elementlarini joylashtirish 
joylarini aniqlash 
2. Barcha menejerlarni energiya sarfini nazorat qilishning ma'muriy 
majburiyatlaridan biri ekanligini tushunishlarini ta'minlash 
3. Kompaniyaning yuqori boshqaruviga yordam berish 
4. Yadro energiyasi boshqaruvining tuzilishini shakllantirish 
5. Energiya boshqaruvining funktsional va tizimli sxemasini ishlab 
chiqish, sxemaning har bir elementining funktsiyalarini yaratish 
6. Korxonaning energetika qo'mitasini tashkil etish. 
7. Energiya boshqaruvi sohasida korxona standartlarini ishlab chiqish 
va tasdiqlash. korxonaning mavjud standartlarga o'zgartish va 
qo'shimchalar 
8. Energiya boshqaruv tizimini joriy etish 
9. Energiya boshqaruv tizimining ishlashini qo'llab-quvvatlash 

---

179 
Korxonada energomenejmentni tashkil qilish tashkilotning tashkiliy 
tuzilmasiga asoslanishi kerak. Uning elementlari barcha bosqichlarda va 
korxonaning barcha bo'limlarida joylashtirilishi kerak. Bu elementlarning 
funktsional majburiyatlarini tartibga solishi kerak.
Faoliyat yuritish sifatida energiya boshqaruvi butun korxona uchun 
qo'llanilishi lozim. Energiya boshqaruvchisining tarkibini korxonaning 
barcha bo'limlari bilan bog'lash kerak, hamda korxona tarkibida energiya 
boshqaruvi bir joyda aniqlangan bo'lishi kerak. Masalan, bir necha turar 
joy variantlari bo'lishi mumkin : 
- texnik bo'lim; 
- kadrlar bo'limi; 
- moliya bo'limi; 
- ijro etuvchi direktorni boshqarish; 
- tashqi maslahatchi; 
Har bir variant o'z afzalliklari va kamchiliklariga ega. Energiya 
menejerlari boshqaruv tuzilmasida qanday bo'lishidan qat'iy nazar, u 
tegishli rejaga ega bo'lishi kerak. Bu yerdagi masalalar muhim ahamiyat 
kasb etadi: 
1. Barcha energetika xodimlari integratsiyalangan birlikda bir joyda 
to'planishlari kerakmi? 
2. Energetika xodimlari korxona bo'yicha taqsimlanishi mumkinmi? 
"Energiya tejamkorligi" ga ixtisoslashtirilgan texnik faoliyat sifatida 
qarashga qarshi turish kerak. Energiya nafaqat texnik jihatdan, balki keng 
miqyosli tashkiliy boshqaruvning bir tomonidir. Shunday ekan energiya 
boshqaruvi quyidagilarni ta'minlashi kerak: 
- energiyani iste'mol qilishni nazorat qiluvchi barcha menejerlar 
o'rtasida o'zaro tushuntirishish bu, ularning ma'muriy javobgarliklaridan 
biridir; 
- 
energiya 
iste'moli 
bo'yicha 
"yangi" 
tushuncha 
asosida 
boshqaruvchilar harakatlarining muhimligini e'tirof etish. 
Yuqori 
boshqaruvni 
qo'llab-quvvatlashga 
nafaqat 
xodimlarni 
rag'batlantirish, barcha rahbarlar o'zlarini majburiyatlarini bajarishlarini 
kafolatlaydigan turli bo'limlarni birlashtiruvchi qo'mita orqali, shuningdek, 

---

180 
xodimlarni eng yaxshi energiya boshqaruvi amaliyotlariga mos ravishda 
ishlashni talab qilish orqali erishiladi. 
Boshqaruv yuqori rahbariyat tomonidan qo'llab-quvvatlanmasa, 
energetika boshqarmasi korxona texnik ko‘rsatkichlaridan foydalanish 
uchun yaroqsiz bo'lgan faoliyatning past darajasida qolishi mumkin. 
Buning natijasida, u asosiy rahbarlar va ularning xodimlari tomonidan 
kunlik vazifalaridan biri sifatida ko'rib chiqilishi kerak bo'lgan narsa 
sifatida tan olinmaydi. 
Rahbariyat yuqorida olgan axborotlar uchun uchta asosiy maqsadni 
ko'zlamoqda: 
1. Asosiy xodimlar xarajatlari yoki energiya bilan bog'liq faoliyat 
haqida shartnoma tuzish. 
2. Vaziyat va taraqqiyot haqida xabar berish. 
3. Energetik menejerlar harakatlarining tan olinishi va obro'siga 
erishish. 
Boshqa fazilatlar va ko'nikmalarga qaramay energiya menejeri,
yetarlicha tayyorlangan va rahbar sifatida, boshqaruv vazifalarini amalga 
oshirish uchun, express boshqarish ya‘ni ko‘p o'ylamasdan o‘z qobilyatiga 
tayangan holatda energiya boshqaruvini samarali boshqarish darkordir. 
O‘shandagina korxonada energiya boshqaruvi xodimlar tamonidan tan 
olinadi. Umuman, energiya menejerining ishiga namunali tavsif 
quyidagilardan iborat: 
-energiya siyosatini shakllantirish va amalga oshirish: 
-amalga oshirish va samarali yo'l, texnik muhitga energiya iste'moli va 
emissiya to'g'risidagi axborotni boshqarishni ta'minlash; 
-qabul qilish uchun mas'ul oliy darajadagi rahbarlar va xodimlar 
uchun muntazam ravishda ma‘lumotlarni olib turish;
-korxonada energiya masalalari bo'yicha xabardorlikni oshirish va 
ta'minlash; 
-samarali ma'muriy va biznes faoliyati va samarali operatsion 
amaliyotlarni joriy etish va qo'llab-quvvatlash; 
-energiyani tejash, energiya samaradorligini o'rganish tajribasi asosida 
korxona ehtiyojlarini aniqlash; 

---

181 
-energiya samaradorligini oshirish uchun iqtisodiy jihatdan samarali 
imkoniyatlarni aniqlash;
-energiya iste'molini va atrof-muhitni ifloslanishini kamaytirish 
bo'yicha investitsiya dasturini shakllantirish; 
-energiya boshqaruv tadbirlarining iqtisodiy samaradorligini baholash 
uchun protseduralarni joriy etish va joriy qilish; 
Bundan tashqari energiya samaradorligini samarali boshqarish uchun 
bir nechta amallarni boshqarish lozim, jumladan:
- korxonaning har bir bo'linmasida tegishli byudjet mablag'lari 
egalariga energiya sarfini nazorat qilish mas'uliyatini aniq belgilash; 
- 
energetikani 
boshqarish 
bo'yicha 
barcha 
harakatlarning 
muvofiqlashtirilishiga javob beradigan va energiya sarflaydigan energiya 
miqdorini har bir organning qanchalik yaxshi nazorat qilayotgani haqida 
muntazam ravishda hisobot beradigan energiya boshqaruvchisining 
qobiliyati; 
- energetikani boshqarish uchun turli bo'linmalarni birlashtiruvchi 
qo'mitaning aniq tuzilganligi. 
Energiya boshqaruvchisi har oy kamida bir marta tegishli bo'linma 
boshlig'iga xabar berish kerak. Ushbu bo'linma boshlig'i orqali energiya 
boshqaruvchisi bevosita kirish imkoniyatiga ega bo'lishi va kamida 
to'rtdan bir qismini energiya boshqaruv qo'mitasiga yetkazishi lozim. 
Bunday qo'mitaning afzalligi shundaki, u energetika boshqaruvchisi 
bo'lmagan energiya iste'moliga ta'sir qiluvchi qarorlarni qabul qilish 
sohalariga kirishni ta'minlaydi. Ushbu qo'mita orqali energetika menejeri 
kamida yiliga bir marta korxona rahbariyatiga hisobot berishlari shart. 
Shuningdek, energiya menejmenti xodimlarining funktsiyalarini 
energiyani tejash tadbirlariga investitsiya qilish uchun mas'ul bo'lgan bir 
guruh energiya menejmenti xodimlarining funktsiyalarini taqsimlash 
maqsadga muvofiqdir. Odatda korxonaning boshlig'i va energetika 
qo'mitasidan doimiy ravishda tashqi nazorat uchun xodimlar olinishi 
lozim. 
Energiya boshqaruvchilari soni bir nechta omillarga bog‘liq holda 
aniqlanadi. Bu omillarga quyidagilar kiradi.

---

182 
- energiya sarfi miqdori; 
- korxonada energiya sarfini kamaytirish kerakligi; 
- korxonaning energiya menejmentini rivojlantirish dasturida erishgan 
bosqichi. 
O'z navbatida, korxonaning energiya sarfini kamaytirish darajasi: 
- korxonada binolar, ishlab chiqarish bosqichlari va jarayonlarning 
soni va tavsifi; 
- ularning energiya samaradorligining hozirgi darajasi; 
- xodimlar o'rtasida energiya samaradorligi masalalari bo'yicha 
xabardorlik darajasi va ularning energiya tejaydigan ma'muriy va biznes 
amaliyotlariga qanchalik rioya qilganligi; 
-boshqarish qarorlarini qo'llab-quvvatlash uchun mavjud axborot 
tizimining yetarliligi; 
- yuqorida sanab o'tilgan narsalarning har qandayini yaxshilash uchun 
energiyani boshqarish uchun berilgan byudjet mablag'lari. 
Energiya boshqaruvi faoliyatiga jalb qilingan xodimlarning aniq soni 
vaqt o'tishi bilan ortib boradi va kamayadi. Biroq, birinchi navbatda
energiya menejmenti xodimlarining minimal sonini aniqlash lozim. Va bu 
ko‘rsatkichni aniqlashda quyidagi qoidalarga rioya qilish lozim: 
-energiya sarfi 3 million dollargacha, energiya sarf-xarajatlarining har 
biriga 1 million dollarga teng to'liq ishchi xodim bo'lishi kerak; 
- har bir qo'shimcha ishchi uchun 10 mln. dollar miqdorida qo'shimcha 
2 mln. dollar miqdorida; 
Energiya 
boshqaruvi 
bo'yicha 
faoliyat 
quyidagi 
sohalarda 
mutaxassislar bilimlari va tajribalarini talab qiladi: 
- umumiy boshqaruv; 
- texnologiya; 
- moliya; 
- xodimlar bilan ishlash; 
- ta'lim va tarbiya; 
- marketing. 

---

183