Javodbek yo q ubo V ergash hayitboyev huquqshunoslik

3-§. M a ’muriy-huquqiy normalar va munosabatlar
M a ’m u riy-h u q u q iy norm alar
— d a v la t b o s h q a r u v i s o h a s id a
d a v la t b o s h q a r u v i o rg a n la ri, d a v la t xizm atchilari, sh u n in g d e k , 
k orxona, muassasa, tashkilotlar, m ehnat jam oalari va fuqarolarning 
qonunchilik bilan ruxsat etilgan yurish-turish chegarasini belgilab 
beradi.
Lozim tarzdagi xulq-atvor qaysi harakatlarni sodir etish m um kin 
(ruxsat etiladigan x atti-harakatlar), qaysilaridan o ‘zni tiyish kerak 
( ta q iq la r ) , q a y sila rin i b a ja r is h z a r u r ( k o ‘r s a tm a la r ) e k an lig in i 
k o'rsatishni taqozo etadi. Inson xulq-atvoriga bo sh q aru v t a ’sirini 
k o 'rsatish n in g mohiyati a n a sh u n d a n am o y o n bo'ladi.
B u n d a m a ’m u riy -h u q u q iy n o rm a la rn in g m u h im xususiyatiga 
e ’tib o rn i q a ra tis h k e ra k . U s h b u n o r m a la r , avvalo, ijro etuvchi 
hokim iyat (davlat boshqaruvi) subyektlariga qaratilgan m ajburiy 
xulq-atvor qoidalariga ega.
S h u n g a q a r a m a y , u la r n in g b o s h q a r u v t a ’siri o stid a y u z a g a
k elad ig an h u q u q iy m u n o s a b a t l a r h a r q a n d a y h u q u q iy m u n o s a ­
batlarga xos b o i g a n bunday m u n o sab atlar ishtirokchilarining burch 
va huquqlari mosligi, ularning hokim iyat irodasi qaratilgan shaxslar 
m anfaatlarini t a ’minlashga yo'nalganligi kabi sifatlardan m a h ru m
b o i m a y d i . H u q u q iy n o rm a t a ’sirida yuzaga kelgan subyektlarning 
o ‘zaro hu q u q va m ajburiyatlari m a ’m uriy-huquqiy m u n o sab atlarn i 
keltirib chiqaradi.
M a 'muriy-huquqiy m unosabatlar va ularning turlari.
M a ’muriy- 
h u q u q i y m u n o s a b a t d e g a n d a , m a ’m u r i y - h u q u q iy n o r m a bilan 
tartib g a solingan, taraflar m a ’m uriy-huquqiy n o rm a la r vositasida 
o ‘rnatilgan h a m d a kafolatlangan o ‘zaro m ajburiyatlar va h u q u q la r 
egasi b o 'lib m a y d o n g a chiqadigan b o sh q a ru v sohasidagi ijtimoiy 
m u n o s a b a tla r tushuniladi.
M a ’m u r i y - h u q u q i y m u n o s a b a t l a r tu rli m e z o n l a r b o 'y i c h a
tasniflanadi. U larga, avvalo, ijro etuvchi hokim iyat organlarining u 
yoki bu obyektga bo sh q aru v yoki tartibga solish xususiyatiga ega 
b o 'lg a n t a ’sir k o 'rsa tish id a n iborat yuridik im koniyati kiradi.
Y u rid ik xususiyatga k o 'r a , m a ’m u riy -h u q u q iy m u n o s a b a tla r
ish tiro k c h ila rin in g o 'z a r o m u n o s a b a tla r i vertikal va g o riz o n ta l 
huquqiy m u n o sa b a tla rg a ajratiladi.
V ertik al h u q u q iy m u n o s a b a t l a r m a ’m u riy - h u q u q iy b o sh q a - 
ruvning h a m d a subyekt va obyekt o 'rta sid a yuzaga keladigan davlat 
bo sh q aru v faoliyati uch u n xos b o 'lg a n subordinatsiya aloqalarining 
m o h iy a tin i eng k o ' p d a r a j a d a ak s e ttira d i. O d a t d a h o k im iy a t
52
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m u n o s a b a tla r i deb a ta la d ig a n m u n o s a b a t l a r a y n a n shu m u n o - 
sabatlardir.
G orizontal huquqiy m u n o sa b a tla r deganda, taraflar am a ld a va 
yuridik jih a td a n teng huquqli b o 'la d ig a n m u n o sa b a tla r tushuniladi. 
B in o b arin , u la rd a bir ta ra f n in g b o s h q a t a r a f u c h u n bajarilishi 
majburiy b o 'lg a n yuridik hokim iyat k o 'rsa tm a la ri bo'lm aydi.
I s h t i r o k c h i l a r n i n g ta r k i b i g a k o ' r a , h u q u q i y m u n o s a b a t l a r
a p p a ra t ichkarisidagi va tashqarisidagi m u n o sa b a tla rg a bo'linadi. 
Birinchi ho ld a m avjud bo'lishi sh art b o 'lg a n (majburiy) subyekt 
(m a ’muriy hokim iyat egasi. a p p a ra t b o 'g 'in i) ap p ara tn in g boshqa 
bo'g 'in lari (organlar, xizmatchilar va boshqalar) bilan m u n o sab atg a 
kirishadi. U s h b u h u q u q iy m u n o s a b a t l a r ijro etuvchi h o k im iy a t 
o rg a n la r i tizimini, o r g a n l a r va x iz m a tc h ila rn in g v a k o la tla rin i, 
ularning o 'z a r o m unosabatlarini a p p a r a t ichidagi ishlar shakli va 
usullarini belgilovchi m a ’m uriy -h u q u q iy n o rm a la rg a asoslanadi. 
Ikk in ch i h o ld a , m a jb u riy s u b y e k t f u q a r o la r , d a v la tg a q arash li 
b o 'lm a g a n tashkilotlar, davlat korx o n alari va m u assasalar bilan 
ham korlik qiladi.