|
0 ‘Z B E K IS T 0N RESPUBLIKASI OLIY
VA O RTA M A X SU S TA ’LIM VAZIRLIGI
JAVODBEK YO Q UBO V
ERGASH HAYITBOYEV
HUQUQSHUNOSLIK
D A R S L I K
Oliy va о 'rta m axsus ta ’lim vazirligi tomonidan noyuridik -
bakalavriat ta ’lim y o ‘nalishi talabalari uchun darslik sifatida
tavsiya etilgan
Toshkent
«Yangi asr avlodi»
2006
www.ziyouz.com kutubxonasi
Darslik eng asosiy huquqiy bilimlarini о ‘zlashtirilishi uchun noyuridik
t a ’lim yo'nalishidagi talabalar uchun mo'ljallangan bo'lib, и o'zida 9 ta
mavzuni mujassam qilgan va bu mavzular jam iyatim iz fuqarolarining huquqiy
ongini oshirishda eng asosiy rolni o'у nay di.
Darslik davlat t a ’lim standartlari, o'quv reja va ushbu fan bo'yicha
namunaviy dasturga muvofiq ishlangan.
Taqrizchilar:
R .J.R O ‘ZIYEV,
O 'z R F A Falsafa va huq u q
instituti direktori, yuridik fanlari dotsenti
E.EGAM BERDIYEV,
O 'z M U H uquqshunoslik
fakulteti dotsenti. yuridik fanlari nomzodi
M as’ul muharrir:
B.B.SAM ARXO ‘JAYEV,
yuridik fanlari doktori
ISBN 5-633-01844-3
© Javodbek Yoqubov, Ergash Hayitboyev. «Huquqshunoslik». «Yangi
asr avlodi». 2006-yil
www.ziyouz.com kutubxonasi
K IRISH
Insoniyat qadim zam onlardan buyon davlat va huquq m asala-
lariga k a tta q iziq ish bilan m u n o sa b a td a bo 'lib kela d i. D a vla t
h o k im iy a ti ham da huquqiy h a y o t hodisalari ham m a zam onlarda
alohida dolzarblik kasb etib kelganligi barchaga ayon. Bu voqeliklar
m u sta q il O 'z b ek isto n R esp u b lik a si uchun ham n ihoyatda m uhim
aham iyatga ega.
B iz yaqin о ‘tm ishim izda sin fiv h ukm ronlikning quroli sifatida
davlat haqidagi m arkscha g 'o y a n i shior qilib olib, bu nazariyani
dogmaga, davlat va huquqni esa sinfiy kurash, sinfiy raqiblarni yengish
vositasiga a yla n tirg a n edik. M u s ta q illik ta fa k k u r in in g m ahsuli
sifatida bu borada ham yangiclia naza riy qarashlar qaror topdi.
O 'zbekiston R espublikasi Prezidenti I.A .K arim ov talqinida davlat va
huquq yangicha tavsifga ega bo 'Idi. «D em okratiya sharoitida,
—
deb
ta ’kid la yd i yurtboshim iz,
—
davlat ijtim oiy qaram a-qarshiliklarni
zo 'rlik va bostirishyo 'li bilan emas, balki ijtim oiy kelishuv, xalq ta ’biri
bilan aytganda, m urosai m adora bilan b a r ta r a f etish vositasiga
aylanadi.
H u q u q n in g o 'z ig a esa ijtim o iy h a m jih a tlik va k e lis h u v g a
asoslangan ijtim o iy ta rtib -in tizo m g a erishish, erk in lik , a d o la t-
p a rv a rlik va te n g lik n i vujudga ke ltirish vositasi sifa tid a yo n d a -
s h ila d i» '.
D em okratik huquqiy davlatni barpo qilish, rivojlantirish, adolatli
fu q a ro lik ja m iy a tin i shakllantirish, fuqarolarning huquqiy ongi va
m a d a n iy a tin i o 's tir is h , K o n s titu ts iy a va q o n u n u s tu v o r lig in i
ta ’minlovchi huquqiy tizim to ‘g 'risida asosiy tasavvurea ega bo ‘lishi
lozim.
Shunday ekan, asosiy m aqsadim iz bo ‘Imish dem okratik huquqiy
davlatni barpo etish va rivojlantirishdayoshlarga huquqiy-dem okratik
davlat tizim i va m ohiyatini chuqurroq o'rganish, qonunlarni bilish,
ularga rioya etishni ta ’m inlashda huquqiy m a kta b asosiy о ‘rinni
1 K a r i m o v I .A . « V a ta n s a j d a g o h k a b i m u q a d d a s d i r » . 3 - to m . — Т .:
« 0 ‘z b e k is to n » , 1996, 20-b.
3
www.ziyouz.com kutubxonasi
egallaydi. B u borada p r e z id e n tim iz I. A .K a rim o v a y tg a n la rid e k
«Qonunlar ijrosini ta 'minlash, m am lakatda qabul qilingan va amalda
bo ‘Igan m e ’y o riy hujjatlarni hayotga jo riy qilishda davlat hokim iyat
organlari fa o liy a tin i ustidan ja m o a tc h ilik nazoratini ku chaytirish
m uhim aham iyat kasb etadi. B iz «Adolat-qonun ustuvorligida» degan
hayotiy tam oyilga qat ’iy am al qilib yashashim iz zarur»2.
B a rch a o liy о ‘q uv y u r tla r id a h u q u q sh u n o slik f a n i о ‘rganib
kelinadi. U boshqa fa n la r orasida y a q q o l n u fu zli m avqega ega.
M a z k u r f a n о ‘z in in g m e to d o lo g ik va n a z a r iy a so s s ifa tid a g i
xu su siya tla ri bilan, butun yurisprudensiya sohasini о ‘ziga qam rab
olganligi bilan ajralib turadi.
B u g u n g i о ‘zb e k ja m i y a t i о 'zi u chun h u q u q iy d a vla t, inson
huquqlari va shaxs erkinligi, d em o k ra tik fu q a ro lik ja m iya ti, siyosiy
h u r fik r lilik (p l y u r a l i z m ) , h o k im iy a tla r ta q sim la n ish i, q o n u n
u stu vo rlig i, m u s ta q il su d h o k im iy a ti k a b i fu n d a m e n ta l tushun-
chalarni qayta k a s h f etm oqda. Tan olish lozim ki, ja m iy a t ijtim o iy-
siyo siy va m a ’naviy h ayotini zam onaviy m a rifiy tam oyillar asosida
isloh etishda davlat va huquq benihoya k a tta rol о ‘ynaydi. Shu bois
d a vla t tuzilishi, d e m o k ra tik siy o siy luzilish n in g m a vju d bo'lishi,
h u q u q iy m u n o sa b a tla r oqilona tizim in in g ta s h k il e tilish i к о ‘p
j i h a t d a n m a m la k a tim iz d a g i d a v la t- h u q u q iy i n s titu tla r n in g
fa o liy a tig a bog jiqdir.
M u sta q illik yilla ri m obaynida y u rtim izd a d e m o k ra tik huquqiy
davlat va bozor iqtisodiy otini qaror toptirish yo ‘lida huquqiy jihatdan
к о ‘p g in a ishlar qilindi. R e sp u b lik a d a d a vla t idoralarining, shu
jum ladan, huquqiy muassasalarning izchil tizim i shakllantirilmoqda.
D e m o k r a tik in s titu tla r n i h a y o tim iz g a o lib k ir u v c h i va b o zo r
m u n o sa b a tla rin i m a ’r ifiv sh a k ld a jo r iy etish g a im k o n beruvchi
qonunlar m a jm u i ya ra tilm o q d a . H o zirg i vaqtda y a n g i iq tiso d iy
m unosabatlarni shakllantiruvchi, d em okratik siyosiy tizim tarkibiy
tu z ilm a la r in i h a m d a fu q a r o lik j a m i y a t i b o 'g 'in la r in i vujudga
keltiruvchi, inson huquqlari kafolatlari tizim ini qaror toptiruvchi, bir
so ‘z bilan aytganda, butun ijtim oiy-siyosiy hayotim izning huquqiy
negizini barpo etadigan 300 dan ziyo d qonun hujjatlari qabul qilindi.
A y n iq s a , О 'z b e k is to n R e s p u b lik a s i K o n s titu ts iy a s in in g q a b u l
qilinganligi о ‘tgan m ustaqil rivojlanish davrim izdagi qonun chiqarish
fa o liya tin in g gultoji bo 'Idi. K onstitutsiya yosh davlatim iz chinakam
I.A .K a rim o v n in g Ik k in c h i c h a q iriq O liy M a jlis 9 -sessiy asid ag i m a ’r u z a sid a n
4
www.ziyouz.com kutubxonasi
m ustaqilligining buyu k ramzi, ya n g i ijtim oiy va iqtisodiy m unosa
b a tla r dunyo g a kelish in in g m u sta h k a m p o yd evo ri bo 'lib x iz m a t
qilm oqda.
M a z k u r d a r s lik n i y a r a tis h d a m u a llifla r ja m o a s i n a fa q a t
m u s ta q illik y illa r id a to 'p la n g a n d a v la t-h u q u q iy ta jrib a m izg a ,
konstitutsiyaviy tam oyillar va nazariy bilimlarga, balki umum insoniy
ham da m illiy m a ’naviy qadriyatlarga, ho zirg i zam onda dunyoda
m avjud davlatchilik va huquqshunoslik konsepsiyalariga, shuningdek
xalqim izning asrlar osha shakllanib kelayotgan boy huquqiy merosiga
ham izchil tavandi.
D arslik noyuridik oliy о 'quv y u rt lari talabalari va huquq asoslarini
о 'rganayotganlar uchun m o jjallab yozilgan bo ‘lib, shu bilan birga
boshqa soha m utaxassislari ham keng foydalanishlari mum kin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
