Javodbek yo q ubo V ergash hayitboyev huquqshunoslik

Konfederatsiva 
— o 'z suvereniteti va mustaqilligini saqlab qolgan 
holda u yoki bu maqsadga erishish uchun birlashgan davlatlar ittifoqi. 
K onfedcralsiyada yagona hudud. yagona fuqarolik b o'lm aydi. H a r 
bir davlat xalqaro huqu q n in g teng huquqli subyekti bo'ladi.
Konfederatsiya belgilari quyidagilardan iborat:
- mustaqil davlatlarning m uayyan m aqsadlarga erishish uchun 
birlashgan ekanligi;
- konfederatsiya — m ustahkam b o 'lm a g a n tuzilma;
- y a g o n a h u d u d n in g y o'qligi (k o n fe d e ra tsiy a uning a ’zolari 
b o'lgan davlatlar hud u d id an tashkil topadi);
- yagona fuqarolikning bo'lmasligi;
- k o n fe d e ra ts iy a su b y e k tla ri u n d a n erkin chiqish h u q u q ig a
egadirlar;
- konfederatsiya subyektlari ittifoq hokimiyati qon u n hujjatlarini 
nullifikatsiya qilish (e 'tiro f etmaslik yoki q o'llam aslik) huquqiga 
egadirlar;
- konfederatsiya vakolatiga uncha k o 'p b o 'lm a g a n (urush va 
tinchlik, xalqaro siyosat va hk.) m asalalarni hal etish kiradi;
- konfederatsiya byudjeti uning a ’zolarining ixtiyoriy badallaridan 
tashkil topadi.
K onfederatsiya tuzilishidagi davlatlarning o d a td a umri qisqa 
bo'ladi. Ular k o 'p sohalar bo'y icha birlashib federatsiyaga aylanib 
ketadi yoki p a rch alan ib unitar davlat holatiga qaytadi. H ozirda 
k o n fe d e ra tiv d a v la tg a misol qilib o 'z i d a bir necha d a v la tla rn i 
birlashtirgan Yevropa Ittifoqini keltirish mumkin.
Siyosiy tuzum
— davlat hokim iyatini am alga oshirish usul va 
yo'llarining majm ui bo'lib. m am lakatdagi siyosiy vaziyatni. y a ’ni 
jamiyatdagi siyosiy erkinlik darajasini va shaxsning huquqiy holatini 
bildiradi.
D em okratiya
(yunoncha «xalq hokimiyati») — inson siyosiy va 
fuqarolik huquqlarining tengligini, fuqarolarning davlat hokimiyati 
idoralarini tuzishda va ularning faoliyatida faol ishtirok etishini, xalq 
irodasini d em o k ratik hokim iyatning yagona m an b ai deb bilishni 
a n g l a t a d i . X a lq h o k i m i y a t c h i l i g i ik k i s h a k l g a ega: v a k illik
dem okratiyasi va bevosita demokratiya.
V akillik d e m o k r a t i y a s i x a lq n in g o ' z h o k im iy a tin i vakillik 
id oralari, y a ’ni d e m o k ra tik h o k im iy a tn in g va m ahalliy o 'z in i-o 'z i 
b o s h q a r is h id o r a la r in in g sa y la b q o 'y i l a d i g a n o r g a n la r i o rq ali 
am a lg a oshirilishini b ild irad i. Bevosita d e m o k r a t i y a x a lq n in g
d e m o k r a tik h o k im iy a t m asa la la rin i hal etish d a u m u m x a lq ovoz 
berishi (referendum) yo'li bilan t o 'g 'r i d a n - t o 'g 'r i ishtirok etishidir.
23
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

D e m o k ra tik tu zu m belgilari:
- shaxsning iqtisodiy s o h ad a erkinligi;
- inson va fuqaro h u q u q lari va erkinliklarining e ’lon qilinishi va 
kafolatlanishi;
- b a rc h a shakllardagi va to m m a ’nodagi dem okratiya;
- hokim iyat vakolatlarining b o iin ish i;
- ijtimoiy h a y o t d a fik rlar xilma-xilligi (plyuralizm ), ijtimoiy 
b irlashm alarning ko'pligi;
- q o n u n ustunligi.
A g a r davlatda d em o k ratik tu zu m h u k m ro n b o i s a , dem ak, bu 
d avlatda fuqarolar u m u m e ’tirof etilgan huq u q va erkinliklardan t o i a
f o y d a l a n a d i l a r, d a v l a t esa u la rn i n a f a q a t ta n oladi, b a lk i h a r
t o m o n la m a kafolatlaydi va him oya qiladi.
Bunday d avlatda m afkuraviy va siyosiy xilma-xillik konstitutsiya 
bilan m u s ta h k a m la b q o 'y ilad i, siyosiy p a rtiy a la rn in g faoliyatiga 
r u x s a t e tila d i. S iyosiy p a r t i y a l a r oliy va m a h a l l i y h o k i m i y a t
id oralariga deputatlarni saylashda ishtirok etish orqali iloji boricha 
k o ‘p ro q a ’zolarini hokim iyat idoralariga kiritishga h a ra k a t qiladilar. 
Q o i d a ta r iq a s id a , d e m o k r a t i k sa y lo v d a g 'a l a b a q ilg a n siyosiy 
p artiyalar h u k u m a tn i tuzish va shu tariqa o 'z siyosatini o'tkazish 
h u q u q ig a ega bo'ladilar.
A n tid e m o k r a tik
t u z u m g a xos x u s u s i y a t s h u n d a k i , b u n d a y
t u z u m d a d a v la t id o ra la ri h o k im iy a tn i a m a lg a o shirish c h o g 'i d a
d e m o k r a t i k p r i n s i p l a r va q o i d a l a r g a rio y a e tm a y d ila r , u la r n i 
d o i m o yo k i tez-tez b u z a d i l a r . B u n d a y siyosiy t u z u m d a f u q a ­
r o la r n in g h u q u q va e rk in lik lari p o y m o l etiladi, q o 'p o l ra v ish d a
b u zilad i, m u x o l a f a t b a r t a r a f etiladi ( b a ’z a n j u d a s h afq atsizlik
bilan), b a ’zida esa p a r la m e n t singari d e m o k r a t i k in s titu tla r y o 'q
q ilin a d i.
A ksildem okratik tuzum belgilari quyidagilardan iborat:
- davlatning h u q u q d a n ustunligi;
- davlatning ja m iy a t hayoti barch a sohalarini n a zo rat qilishi;
- davlatning shaxs m anfaatlariga befarqligi;
- ja m o a t tashkilotlarining davlatlashtirilishi;
- ijtimoiy hayotning bu tu n lay harbiylashtirilishi;
- k a m sonli millatlar m anfaatlariga e ’tibor berilmasligi.
Aksildemokratik tuzum lar ichida fashistik va totalitar tuzum lam i
k o 'rs a tis h m umkin.
Fashistik tu z u m d a h a r q an d a y m uxolafat y o 'q qilinadi, biron 
irqning hukm ronligi e ’lon qilinadi, boshqa h u dudlarni bosib olish 
uchun yo'l ochiladi. 1933— 1945-yillardagi fashistlar G erm aniyasi
24
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va o 's h a davrdagi fashistlar Italiyasi fashistik tuzumli davlatlarga 
misol b o ‘la oladi.
T o talitar tuzum bir partiyaning hukmronligi, h u q u q va erkinlik- 
larning poym ol etilishi, k o 'p in c h a esa ularning yoppasiga buzilishi, 
o 'z g a c h a f ik rla s h g a q a r s h i k u r a s h , s a y lo v c h ila r n in g s a y lo v d a
m u q o b i l d e p u t a t l a r n i s a y l a s h i m k o n i y a t i n i n g b o 'l m a s l i g i g a
a so sla n g a n b o s h q a ru v i deb t a ’riflanadi. T o ta l i t a r d a v la t misoli 
sifatida sobiq Sovet Ittifoqini keltirish m umkin.
Siyosiy tuzum davlat shaklining insonning jam iyatdagi mavqeini 
belgilovchi eng m u h im elementidir.