Seminar mashg’ulotlari 1-mavzu. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli Muhokama uchun savollar

4-MAVZU. BORLIQ – FALSAFANING FUNDAMENTAL KATEGORIYASI 
51 
Shunday qilib, borliq falsafiy kategoriya sifatida dunyoni butun rang-barangligi va turli-tuman 
namoyon bo‘lish shakllari bilan yaxlit aks ettirish imkonini beradi. Bunda narsalar, predmetlar, 
hodisalar o‘z xususiyatlari, xossalari bilan jamuljam holda aks etadi. Dunyoni va uning tarkibiy qismi 
bo‘lmish insonni bilish yo‘lidagi bu muhim qadam bilan dunyoning tabiati va mohiyati, uning rang-
barangligi, turli darajalari, ko‘rsatkichlari, ramz-alomatlari, shakllari va hokazolar haqidagi 
mulohazalarning asosiy koordinatalar tizimi belgilanadi. Buning uchun mohiyat, hodisa, substansiya, 
materiya, ong, makon, vaqt, qonun kabi yangi falsafiy kategoriyalar muomalaga kiritiladi. Inson o‘zi 
va umuman dunyo haqida o‘ylar ekan, odatda, muayyan narsalar va ayrim tabiiy hodisalar bilan ish 
ko‘radi. Ayni vaqtda, u o‘zini qurshagan dunyoni sinchiklab o‘rganish va uning butun rang-
barangligini tushunib etish uchun muayyan tayanch nuqtasi bo‘lib xizmat qiladigan qandaydir 
asosning shak-shubhasizmavjudligini qayd etadi. Falsafa tarixidan biz bunday asos sifatida, masalan, 
Suqrotdan oldingi qadimgi yunon faylasuflarida tabiat elementlari, o‘rta asrlar falsafasida Xudo, 
Dekartda: «Men fikrlayapman, demak mavjudman», degan ongli inson amal qilganini ko‘ramiz. 
Ammo inson bilishning bu birinchi bosqichida to‘xtab qolmagan va o‘zini qurshagan borliqning ko‘p 
sonli turli-tuman holatlari orasida qolgan barcha narsalardan sezilarli darajada farq qiladigan 
narsalarni, borliqning ayni shu shakli voqelikning boshqa shakllari va holatlaridan nima bilan farq 
qilishini aniqlashga harakat qilgan.