R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

17.2.
 
Italiya maktabining asoschilari 
 
XV – XVII asrlarda Italiya maktabi ustuvorlik qilgan. Ularning yorqin 
namoyondalaridan biri fransiskanlik monax, matematika professori Luka 
Pacholi.
L.Pacholining traktatida savdo operatsiyalarini hisobga olish uchun 
ikkiyoqlama yozuv usuli va buxgalteriya balansini qo‘llash bayon qilingan.
L.Pacholi o‘zining asarida hisobning maqsadini shakllantirib, ularning 
asosiylari deb quyidagilarni hisoblagan: faoliyatning ahvoli to‘g‘risida 
axborotlarga ega bo‘lish va amalga oshirilgan bitimlarning moliyaviy 
natijalarini aniqlash.
L.Pacholining «Schotlar va yozuvlari to‘g‘risidagi traktati» o‘sha 
davrda buxgalteriya hisobi haqidagi mavjud barcha bilimlarni o‘z ichiga 
olgan va ushbu bilimlar boshqa mamlakatlarga tarqala boshlagan hamda 
nazariy fikrlarning yanada rivojlanishiga yordam bergan.
19
Темур тузуклари. Таҳрир ҳайъати: Б.Абдуҳалимов ва бошқ. Форсча матндан А.Соғуний ва Х.Караматов тарж. –
Тошкент: Ўзбекистон, 2011. –Б.146. 
20
Шу манба, -Б. 125. 
21
Ushbu bobda Y.V. Sokolovning «Основы теории бухгалтерского учета». (-М.»Финансы и статистика» - 2000.-496 
с.) kitobining ayrim ma’lumotlaridan foydalanildi. 

---

439 
L.Pacholi tomonidan bayon qilingan ikkiyoqlama yozuv bo‘yicha hisob 
tizimi barcha mamlakatlarda hozirgi vaqtgacha amal qilmoqda. Uning 
g‘oyasi «berish» va «ega bo‘lish» tamoyiliga nisbatan bosh daftar «Kassa» 
va «Kapital» tamoyili bo‘yicha tuzilishidan iborat. Boshqacha aytganda, bitta 
xo‘jalik operatsiyasi (bitta summaning o‘zi) bir vaqtning o‘zida ikkita 
schotda aks ettiriladi. Bir tomondan xo‘jalik mablag‘lari qayerga 
yo‘naltirilganligi (ishlatilganligi), ikkinchi tomondan – ushbu mablag‘lar 
qayerdan olinganligi (kimniki ekanligi) ko‘rsatiladi. Bu buxgalteriya 
hisobining xo‘jalik operatsiyalarini ikkiyoqlama yozuv usuli bo‘yicha aks 
ettirish tizimining asosini tashkil etadi.
Italiyada buxgalteriya schotlarining turkumlanishi boshqa olimlar 
tomonidan ham amalga oshirilgan. Jumladan, L.Feori schotlarni to‘rtta 
guruhga bo‘lishni taklif etgan: kapital schotlari, nominal (operatsion) 
schotlar, savdo (material) schotlari va hisob-kitob schotlari.
P.Skali schotlarni uch guruhga bo‘lishni asoslagan: xususiy (kapital, 
foyda va zararlar) schotlari, mulk schotlari va korrespondentlar (debitorlar va 
kreditorlar) schotlari.