R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

«Buxgalteriya hisobi 
xizmati va uning faoliyatini tashkil etish buxgalteriya hisobi milliy standarti 
bilan tartibga solinadi»
degan mazmunda xatboshi kiritish zarur. 
Ushbu moddaning uslubiy ta’minotini rivojlantirish uchun 
«Buxgalteriya hisobi xizmati va uning faoliyatini tashkil etish» nomli BHMS 
ishlab chiqish lozim. Unda «buxgalteriya hisobi xizmati», «buxgalteriya 
hisobi xizmatining rahbari» va boshqa tayanch tushunchalarning ta’riflarini, 
buxgalteriya hisobi xizmatining namunaviy tarkibi va tuzulmasini, faoliyat 
mezonlarini hamda ilovasida «Buxgalteriya hisobi xizmati xodimlari 
namunaviy xizmat vazifalari»ni keltirish maqsadga muvofiq. 
13-modda 
imzo huquqi
to‘g‘risida bo‘lib, unga muvofiq buxgalteriya 
hisobi sub’ektining rahbari xo‘jalik operatsiyalarini amalga oshirish va 
sub’ekt nomidan hujjatlarni imzolash huquqiga ega bo‘lgan shaxslar 
ro‘yxatini tuzish va tasdiqlash uchun javobgardir. Buning uchun rahbar 
imzolash huquqiga ega shaxslarning ikkita ro‘yxatini tasdiqlaydi. Birinchi 
ro‘yxatga buxgalteriya hisobi sub’ektida rahbarlik vazifalarini amalga 
oshiruvchi shaxslar, ikkinchisiga esa, buxgalterlik va moliyaviy boshqaruv 
funktsiyalarini amalga oshiradigan shaxslar kiritiladi. Shuningdek, agarda 
buxgalteriya hisobi sub’ektining rahbari buxgalteriya hisobini yuritish va 
moliyaviy boshqaruv vazifalarini o‘z zimmasiga olgan bo‘lsa, u holda har 
ikkala ro‘xatda ham o‘zini ko‘rsatishi ta’kidlangan. Zarur hollarda har bir 
mansabdor shaxs uchun pul summalari bo‘yicha cheklanishlarga ko‘ra imzo 
huquqlarining ierarxiyasi (ketma-ketligi) o‘rnatilishi mumkin. Buxgalteriya 
hisobi sub’ektida elektron raqamli imzodan foydalanilganida zarur 

---

371 
ehtiyotkorlik choralari va nazorat o‘rnatilishi tavsiya etiladi. Elektron 
raqamli imzodan foydalanish sohasidagi munosabatlar «Elektron raqamli 
imzo to‘g‘risida»gi qonun bilan tartibga solinadi.
Qonunning 14- moddasi 
boshlang‘ich hisob hujjatlari
to‘g‘risida(eski 
tahrirda shu nomdagi 9-modda). Unga muvofiq buxgalteriya hisobi 
sub’ektining aktivlari, xususiy kapital va majburiyatlariga ta’sir etuvchi 
barcha xo‘jalik operatsiyalari va xo‘jalik faoliyatining natijalari dastlabki 
hujjatlarga asosan aks ettirilishi lozim. Boshlang‘ich hisob hujjatlari xo‘jalik 
operatsiyasi sodir bo‘layotgan paytda, agar buning iloji bo‘lmasa, operatsiya 
tugallanganidan so‘ng darrov tuziladi. Agar boshlang‘ich hisob hujjatlarini 
to‘lg‘azishda kompyuterdan foydalanilsa, kompyuter orqali to‘lg‘azilgan va 
bosib chiqarilgan qog‘ozlar maxsus blankada rasmiylashtirilgan boshlang‘ich 
hisob hujjatlari kuchiga ega. Birorta xo‘jalik operatsiyasi ham tegishli tarzda 
rasmiylashtirilgan boshlang‘ich hisob hujjatlari siz buxgalteriya hisobi 
schyotlarida aks ettirilmasligi lozim. Demak, har bir xo‘jalik operatsiyasi 
yuridik jihatdan dalillovchi kuchga ega bo‘lishi uchun uning ibtidosi ham, 
intihosi ham boshlang‘ich hisob hujjatlari bo‘lmog‘i lozim.
Buxgalteriya hisobining boshqa hisob turlari (operativ hisob, statistik 
hisob)dan farqli xususiyatlaridan biri – uning faqat hujjat bilan 
asoslanganligidir (1-Bob
, 1.4- paragrafga qarang
). 
Boshlang‘ich hisob hujjatlarini tuzgan va tasdiqlagan mas’ul shaxslar 
ulardagi axborotlarning to‘g‘riligi uchun javobgardir. Boshlang‘ich hisob 
hujjatlaridagi tuzatishlar hujjatni to‘lg‘azgan shaxs tomonidan, tuzatish 
sanasi ko‘rsatilgan holda tasdiqlanishi lozim. Zarur hollarda esa xatoga yo‘l 
qo‘yilgan 
hujjat 
to‘g‘risida 
izohlar 
berilgan 
tuzatuvchi 
hujjat 
rasmiylashtirilishi ham mumkin (buxgalteriya ma’lumotnomasi). 
Buxgalteriya yozuvlari qo‘lda yozilganida ham, kompyuter yordamida 
amalga oshirilganida ham, baribir quyidagi qoidalarga rioya qilinishi lozim: 

yozuvlarni boshlang‘ich hisob hujjatlariga asosan amalga 
oshirish;

xo‘jalik operatsiyalarini o‘z vaqtida xronologik tartibda ro‘yxatga 
olish; 

har oyning birinchi sanasiga bosh daftardagi sintetik schyotlarni 
yordamchi analitik schyotlar bilan har oyda solishtirish. 
Barcha xo‘jalik operatsiyalari tegishli tarzda hujjatlashtirilishi zarur. 
Xususan, har bir operatsiya bo‘yicha isbotlovchi hujjat rasmiylashtirilib, 
sodir bo‘lgan xo‘jalik operatsiyasining mavdjudligi, to‘liqligi va ishonchliligi 
tasdiqlanishi lozim (isbotlovchi hujjatlar). Schyot-fakturalar, cheklar va 
boshqa hujjatlar isbotlovchi hujjatlar bo‘lib hisoblanadi. Tuzatish, hisoblash 

---

372 
va boshqa ichki ko‘chirib o‘tkazish yoki hisob-kitoblarga asoslangan, 
ro‘yxatga olingan moddalar uchun isbotlovchi hujjatlar korxona ichida 
to‘lg‘aziladi. Bu gap ma’lumotlarni elektron ishlov berishning buxgalterlik 
tizimlariga ham taaluqlidir. Elektron ishlov berilgan ma’lumotlarni 
kompyuterda saqlash va qog‘ozga bosmadan chiqarish tayyorgarligiga 
qo‘shimcha talablar qo‘yiladi. 
Boshlang‘ich hisobda qo‘llaniladigan barcha hujjatlar tegishli tarzda 
saqlanishi uchun shart-sharoitlar mavjud bo‘lishi lozim (
bu haqda 29-modda 
sharhlarida ma’lumot batafsil beriladi
). 
15-modda – 
buxgalteriya hisobi registrlari
to‘g‘risida. Ushbu moddada 
oldingi tahrirga (shu nomdagi 10-moddaga) nisbatan hozirgi davr talablariga 
javob beradigan bir qancha muhim aniqliklar va qo‘shimchalar kiritilgan. 
Jumladan, «buxgalteriya hisobi registrlari texnika vositalaridan, axborot 
tizimlaridan va axborot texnologiyalaridan foydalanilgan holda elektron 
hujjat tarzida yaratilishi, ishlov berilishi va saqlanishi mumkin» deb 
aniqlashtirilgan va to‘ldirilgan. 
Shuningdek, «buxgalteriya hisobi registrlarida boshlang‘ich hisob 
hujjatlaridagi ma’lumotlar tizimlashtirilishi va to‘planishi kerak»ligiga 
alohida urg‘u berilgan. Chunki, buxgalteriya hisobida xo‘jalik 
operatsiyasi(fakti)ning ibtidosi va isboti – 
boshlang‘ich hisob hujjati
. 
Boshlang‘ich hisobda hujjat bilan rasmiylashtirilmagan hodisa xo‘jalik 
operatsiyasi(fakti) deb tan olinmaydi. Bu buxgalteriya hisobining