To‘lov va hisob-kitob balanslari reja

11-chizma. To’lov balansining tarkibiy qismlari
Yuqoridagi bo’limlar bo’yicha bir vaqtning o’zida mamlakatga valutalar kelib tushadi va 
mamlakatdan valutalar chiqib ketadi. Bu esa mamlakatdagi valuta zaxirasining ko’payishiga 
yoki kamayishiga olib keladi. Odatda, joriy operatsiyalar va kapital bilan moliyaviy 
operatsiyalar bo’yicha yuzaga keluvchi nomutanosiblik mamlakatlarning rasmiy valuta 
rezervi hisobidan qoplanadi. 
To’lov balansi mamlakatning geografik chegarasiga qarab emas, balki rezident, ya’ni 
bitim qatnashchilarining milliy joylashuv o’rniga qarab tuziladi. Bitim qatnashchilarining 
milliy iqtisodiy va huquqiy hududi, undagi xo’jalik subyektlarining faoliyatini o’zida 
ifodalovchi iqtisodiy manfaatlar markazi transaksiyalar, tovarlarni va xizmatlarni sotish va 
sotib olish yoki turli pul o’tkazmalari (kredit), qimmatli qog’ozlar, qarzlarni, foiz, 
dividendlarni to’lash, bitimlarning bozor bahosi kabi tushunchalarni mujassamlashtiradi. 
To’lov balansi mamlakat rezidentlari bilan chet el rezidentlari o’rtasida bo’ladigan 
transaksiyalarning barchasini o’zida ifodalaydi, ya’ni operatsiyalari, ko’rsatiladigan 
xizmatlar, qimmatli qog’ozlarni sotish va sotib olish, moliyaviy bitimlar, sovg’alar, 
moliyaviy yordamlar va boshqalarni o’z ichiga oladi. 
Iqtisodiy mohiyati bo’yicha to’lov balansi ma’lum davrga va aniq bir sanaga tuziladigan 
balanslarga bo’linadi. Odatda, ma’lum bir davrga (1 yil, chorak) tuzilgan to’lov balansi 
mamlakatning xalqaro iqtisodiy munosabatlari bo’yicha to’liq ma’lumot beradi va tahlil 
qilish uchun qulay hisoblanadi. 
T
o’
lov balansi
Joriy operatsiyalar
balansi
Savdo balan
si:
–
Eksport
–
Import
Xizmatlar balansi
Chetdan tushadigan 
sof daromad
Xal
q
aro 
transfertlarning joriy 
balansi
Nomutanosiblik
Markaziy bankdagi 
rasmiy valuta 
rezervlari hisobidan 
to’lanadi
Q
arzlar
Кreditlar
Investitsiyalar
Chet el valutasi 
ko’payadi yoki 
(
kamayadi)
K
apital bilan 
moliyaviy opera
-
t
siyalar balansi

---

To’lov balansi
– mamlakatning tashqi iqtisodiy aloqalarining ko’lami, tarkibi va 
xususiyati to’g’risida miqdor va sifat tavsifini beradi. 
To’lov balansi
– aniq bir vaqt mobaynidagi chet eldan kelgan tushumlar va chet elga 
qilingan to’lovlar miqdorining nisbatidir. 
To’lov balansi