Namangan muhandislik-texnologiya instituti "sichtei" kafedrasi "hozirgi zamon raqobat nazariyasi"

1-jadval. Raqobat bilan bog’liq tushunchalarning mohiyati va o’ziga xos 
 _________ xususiyatlari ______________________
Kategoriyalarning nomi 
O'ziga xos xususiyatlari 
4
 Улмасов А., Тухлиев Н. Бозор иктисодиёти. Кискача лугат-маълумотнома. Т.: Крмуслар Бош та^ририяти, 1991,81-6. 
9 

---

B ellashuv
Yashash uchun kurash orqali namoyon bo’luvchi yetakchilikka, umuman 
g’alabaga intilish. Bellashuvning mavjud bo’lmasligi - inqiroz belgisidir. 
Musobaqa va raqobatga nisbatan umumiy tushuncha hisoblanadi.
(Mehnatdagi raqibchilik
Mehnat sohasidagi bellashuv shakli, mehnatda o’zini ko’rsatish, yaxshi 
natijalarga erishish istagidir. U, xususan, mehnatdagi shaxsiy yutuqlarni 
ishlab chiqarish jarayoni boshqa ishtirokchilarining natijalari bilan 
o’lchash, taqqoslashni taqozo etadi. Mehnatdagi raqibchilik - umuman 
bellashuvga qaraganda nisbatan aniq tushunchadir.
Musobaqalashuv
Ijtimoiy ishlab chiqarish sohasidagi bellashuv shakli bo’lib, ishtirokchilar 
tomonidan erishilgan natijalarni ma’lum tarzda taqqoslash bilan bevosita 
bog’liq. Musobaqalashuv reytingni ko’tarish, maqomni oshirish tomon 
intilishni taqozo etadi. U mehnat jarayonining barcha ishtirokchilarini o’z 
o’rniga qo’yib, ularning tabaqalashuviga olib keladi.
Raqobat
Tovar munosabatlari sohasidagi bellashuv shakli, bozor raqibchiligidir. U 
xom ashyo va yarimfabrikatlarni xarid qilish va sotish, ishlab chiqarilgan 
mahsulotni sotishning nisbatan foydali sharoitlariga ega bo’lish, ko’proq 
foyda
olish 
uchun 
kurashdir. 
Raqobat 
tovar 
ishlab 
chiqaruvchilarni 
tabaqalashuviga olib keladi, tovar ishlab chiqarishning regulyatori bo’lib 
maydonga tushadi.
Ammo buyruqbozlik iqtisodiyoti sharoitlarida iste’molchilar o’rtasidagi raqobat 
nihoyatda kuchli edi: davlat tomonidan amalda barcha iste’molchilarga qulay narxlar 
belgilangan, mahsulotlar va xizmatlar taklifdan ortiq talabda o’zining taqchilligi tufayli 
yetishmas edi. Narxlarni sun’iy ushlab turish ishlab chiqarish hajmlari to’lovga qobil 
aholi ehtiyojlaridan tobora orqada qolayotgan tarmoqlar sonining ko’payib borishi bilan 
qo’shilib, iste’molchilar o’rtasida raqobatning odat tusiga kirgan g’ayriqonuniy usullari 
tizimini yaratdi: ilg’or xodimlarni taqchil tovar xarid qilish huquqi bilan 
rag’batlantirish, tovarlarni davlat savdosidan olib yuqori narxlarda yashirin va 
jinoyatkorona sotish va hokazolar. 
Bu borada taniqli iqtisodchi-olim Yo. Abdullaevning fikrlarini keltirish 
o’rinlidir: bozor munosabatlari o’tmishdagi «sotsialistik musobaqani» mutlaqo tan 
olmaydi, u haqiqiy, ta’sirchan, rag’batlantiruvchi, erkin raqobatchilikni talab qiladi. 
Ta’sirchan va rag’batlantiruvchi, erkin iqtisodiy raqobatni rivojlantirish evaziga 
ishlab chiqaruvchi va sotuvchilar ustidan xaridorlarning hukmronligi o’rnatilib, bu 
bozor munosabatlarining mohiyatini belgilovchi sharoit hisoblanadi
6
. Raqobatning 
faqat erkin bozor iqtisodiyoti sharoitida to’laqonli amal qilishi hamda o’z mohiyatini 
to’liq namoyon eta olishini quyidagi jadval orqali kuzatish mumkin (1.1.2-jadval).