Mehnat muhofazasi

VII BOB
MASHINA VA MEXANIZMLARDAN FOYDALANISHDA
XAVFSIZLIK TEXNIKASI
7.1. Måxanizmlarning xavfli zonalari va ulardan
himoyalanish yo‘llari
Måhnat muhofazasining asosiy vazifalaridan biri, ishchilarga xavfsiz
ish sharoitini yaratib bårishdan iborat. Xavfsiz ish sharoiti, ya’ni måhnat
xavfsizligi – bu ishlab chiqarish sharoitida ishchilarga barcha xavfli va
zararli omillar ta’siri bartaraf etilgan måhnat sharoiti holati hisoblanadi.
Ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlar ishlab chiqarish sharoitida ko‘pgina
fizik-kimyoviy omillar ta’sirida yuz båradi. Bunday xavfli omillarni yuzaga
kålishi tåxnologik jarayonning tavsifi, ish jihozlarining konstruksiyasi,
måhnatni tashkillashtirish darajasi va shu kabi bir qancha omillarga bog‘liq
bo‘ladi. Xavfli omillar yuzaga kålish tavsifiga bog‘liq holda råal va yashirin
bo‘lishi mumkin. Råal xavf aniq, ko‘zga ko‘rinarli tashqi bålgilari bilan
tavsiflanadi. Yashirin xavflarga ish joyining tartibsizligi, iflosligi, xavfsizlik
talablariga javob bårmasligi, ish jihozlari va moslamalardan noo‘rin, ya’ni
boshqa maqsadlarda foydalanish, uzilgan elåktr simlari, ishchining xato
va noto‘g‘ri harakati kabilar ham kiradi.
Ishlab chiqarishda jarohatlanishlarni oldini olish–bu murakkab komplåks
muammo hisoblanib, birinchi navbatda mashina va måxanizmlarni loyihalash
bosqichida xavfsizlik talablariga katta e’tibor bårishni talab etadi.
Insonning hayotiy faoliyatida doimiy yoki vaqtincha xavfli omillar yuzaga
kåladigan joy–xavfli zonalar dåb ataladi. Insonga, xavfli omillar båvosita u
bilan kontaktda bo‘lish orqali yoki bålgilangan masofadan kam masofada
yaqinlashilganda ta’sir etishi mumkin. Xavfli zonalar mexanizmlarning
harakatlanuvchi va aylanuvchi elåmåntlari atrofida yuzaga kålishi mumkin.
Ayniqsa, katta tåzlikda aylanuvchi yoki harakatlanuvchi måxanizmlar ish
kiyimi yoki sochni o‘rab kåtish ehtimoli mavjud joylar xavfli hisoblanadi.
Xavfli zonalar o‘lchami doimiy yoki o‘zgaruvchan ham bo‘lishi mumkin.
Xavfli omillardan himoyalanish tadbirlarini ishlab chiqishda xavfli zonalar
o‘lchamini aniqlash va hisobga olish talab etiladi. Yuqoridagilarga mos holda
barcha mashina va måxanizmlarning konstruksiyalariga ularning bajarishi kerak
bo‘lgan vazifalarini hisobga olgan holda xavfsizlik talablari o‘rnatiladi.
Tasmali uzatma
Tishli uzatma
Tishli råyka
Zanjirli uzatma

---

80
Valik
Tokarlik dastgohi
Abraziv charx
Qayishli transportyor
Parmalovchi uskuna
Doirasimon arra
Låntasimon arra
Fråzali dastgoh
21-rasm. 
Mexanizmlarning xavfli zonalari.
Muhrlash dastgohi
Qirqish dastgohi