Navoiy davlat konchilik instituti "elektr energetikasi" kafedrasi

Dielektriklar (izolyatorlar).
Dielektriklarda ham valent zonadagi barcha sathlar 
elektronlar bilan to‘lgan bo‘ladi. Shu bilan birga dielektriklarda 

W yetarlicha katta 
bo‘lib (

W

3 eV) elektr maydon ta‘sirida yoki issiqlik harakat energiyasi tufayli 
elektronlar valent zonadan bo‘sh zonaga unga ko‘p o‘ta olmaydilar. Dielektriklarni 
solishtirma elektr qarshiligi 

=108

1013Om·m. 28 Yarimo‘tkazgichlarni xususiy 
elektr o‘tkazuvchanligi. Barcha valent elektronlari kovalent bog‘lanishda qatnashgan 
sof yarim o‘tkazgich kristali izolyator bo‘ladi, ya‘ni elektr tokini o‘tkazmaydi. Lekin 
biror ta‘sir natijasida masalan qizdirganda kristallning ayrim qismlaridagi kovalent 
bog‘lanish buzilishi mumkin. Bunda elektron o‘z o‘rnini tashlab kristall bo‘ylab erkin 
harakat qila boshlaydi. Elektron bo‘shagan joyni teshik deyiladi. Bu yerda manfiy 
zaryadli elektron yetishmaganligi uchun teshikning zaryadini musbat deb qabul 
qilingan. Demak sof yarim o‘tkazgichda elektron va teshiklar birgalikda, ya‘ni juft 
bo‘lib vujudga keladi yoki yo‘qoladi. Energetik sathlar sxemasida elektron teshik 
juftini vujudga kelishiga taqiqlangan zonaning energetik kengligi (

W) dan kattaroq 
qo‘shimcha energiya olgan valent zonadagi biror elektronning o‘tkazuvchanlik 
zonasiga o‘tishi mos keladi. Elektr maydon ta‘sirida butun kristall bo‘ylab elektronlar 
maydon kuchlanganligiga teskari, teshiklar esa maydon kuchlanganligi yo‘nalishida 
harakat qiladi. Elektronlarning ham, teshiklarning ham harakati kristall bo‘ylab 
zaryadlarni tashishga olib keladi. Bunday elektr o‘tkazuvchanlik mexanizimi faqat 
sof yarim o‘tkazgichlar uchun xos bo‘lib, uni xususiy elektr o‘tkazuvchanlik deyiladi. 
Demak xususiy elektr o‘tkazuvchanlikning yuzaga kelishiga ikki xil ishorali zaryad 
tashuvchilar: manfiy elektronlar (n) va musbat teshiklar (p) sabab bo‘ladi. Xususiy 
o‘tkazuvchanlik yetarlicha yuqori haroratda hamma yarim o‘tkazgichlarda kuzatiladi. 
Yarim o‘tkazgichlarning xususiy elektr o‘tkazuvchanligi. haroratga proporsional 
ravishda ortib boradi.