375
halq og‗zaki ijodidagi mehnat turlariga bag‗ishlangan qo‗shiqlar yaxshi misoldir. Ular
mehnat
jara yonining qiziqarli , «i chdan» bo‗lmasa ham, «tashdan » go‗ zal, musiqi y,
badii y bo‗lib ko‗rinishiga xizmat qilgan.
Ho zir gi pa ytda mehnat jara yonining ham «ichdan », ham «tash dan » go‗zal
bo‗lishini ta‘minlashni uyg‗un tarzda amalga oshirish dolzarb ahami yat kasb etgan.
Bunda yana diza ynnin g hal qiluvchi ahami yat ga ega ekanini ta‘kidlash lozim.
Mehnat estetikasida diza yn ga bo‗ lgan talab ko‗p yoqlamalik tabiatiga ega. Unda
faqat texnikavi y go‗ zallik emas, botunisicha texnologik jara yon va ishlab chiqarish jo yi
– makon go‗zalligi ham dizayn qonun-qoidalariga bo‗ ysunishi: inson – texnika – makon
tizimining estetiklashishi ro‗ y beradi.
Mehnat bilan nafosatning o‗zaro aloqasi to‗g‗risida ukrainalik estetik olim D. YU.
Kucher yuk diqqatga sazovar fikrlar bildiradi: «Mehnatning mazmuni a ynan o‗zini
qadri yat sifatida namo yon qilishi bilan belgilanadi, – deb yo zadi u. – Nafosat ham
mehnatning mazmuni y jihatiga aloqador »
. Bunga misol tariqasida u inson o‗z ruhi y-
fiziologik quvvatining mehnat jara yonini boshqarish mahoratiga
egaligidan ruhlanishini
va butun vujudi bilan estetik quvonchni his etishini ta‘kidlab o‗tadi. Darhaqiqat,
bunda y holatda insonning ijodi y munosabati, ruhi y ko‗tarinkiligi mehnat bilan
estetikaning
u yg‗unlashib
ketishiga olib keladi, nafosat mehnat jara yonini
jonlantiradigan
hodisaga, uni go ‗zallashtiradigan qudratga a ylanadi. Bunin g uchun
inson – texnika – makon tizimida, ya‘ni, dast gohlardan tortib, devoru imoratlargacha,
gultuvakdan tortib, darpardalargacha bo‗lgan muhitda diza ynerning ijodiy yondashuvi
lozim; bund a ranglar nafosati ham alohida rol o‗ yna ydi.
Nima
uchundir biz, mehnat estetikasi deganda, ko‗pincha faqat jismoni y-moddi y
mehnat jara yonlaridagi nafosatni tu Shunamiz va asosan uni zo‗r berib tadqiq etishga
urinamiz. Vaholanki, ma‘navi y-aqliy sohalardagi mehnat ham jiddiy e‘tiborga, estetik
tahlilga lo yiq. Masalan, teatr san‘atidagi mehnatni olib ko‗ra ylik. U lug‗ rejiss yorimiz
Mannon U yg‗ur Yan gi spektaklni ta yyorlashda «o‗ zi
ham tinmagan, boshqalarni ham
tindirmagan». Repetitsi ya paytida tushlikka chiqishga vaqt topolmaganidan unga u yidan
ovqat olib kelishgan. Spektakldan so‗ng tunlari tahlil bilan Shug‗ullangan, teatr
san‘atining muhim masalalariga doir qoidalarini qog‗ozga tushirgan. Bu yuk fransuz
yo zu vchisi Balzakninng esa, kuniga 14 -16 soatlab ishlagani hammaga ma‘lum. Mehnat
tufa yli gina san‘atkor o‗z iste‘dodini
namo yon qila oladi, a yni pa ytd a ana Shu «o‗ zini
qi ynash »dan u butun borlig‗i bilan quvonch hissini tu yadi. Badii y ijod estetik faoli yat
sifatida san‘atkor uchun doimo ―shirin azob‖, «go‗zal a‘mol» – estetik zavq manbai.
Fanda ham mehnatning o‗rni, u olimga beradigan estetik zavq, quvonch
san‘atdagidan kam emas. Ilmi y mehnat tabiatan estetik kechinmalarga bo y, chunki unda
bilimga bo‗lgan
ishti yoqni, ijod hissini va insonning ha yratlanish qobiliyatini namoyon
qiluvchi botini y kuch mavjud. To‗g‗ri, bir pa ytlar fan hissi yot ga berilmasdan, sovuqqon
va holisona haqiqatni bilishga aso slanadi, degan fikr hukmron edi,
bunga sabab qilib,
bunda y qarashning majozi y tafakkurdan yiroqligi ko‗rsatilardi. Hoz irgi pa ytda unin g
aksi isbot talab qilma ydigan haqiqatga a ylangan. Zotan, fan tarixi unda ikki sifatni –
axloqi y-shaxsi y va estetik ibtidoning mavjudligini ta‘kidlab turadi. Buni V.A.
Engelgart Shunda y ifodala ydi : «Ij od... – san‘atning mohi yati. U xu ddi Shu darajada
fanning ham mohi yatidir. Har ikki holatda insonning yaratish, ya‘ni o‗zligini namo yon
qilish qobili yati muhim. Ilmi y kashfi yot, xuddi san‘at kabi,
ijodkorning mua yya n
xususi yatlarini o‗zida saqlab qoladi va ke yin gi ha yoti davomida butun insoni ya t
bo yligi ga a ylanadi»
. Zotan ijodiy mehnatni o‗z ha yotining ma‘nosi deb bilgan ilm
fido yisigina haqiqi y olimdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
