Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti

Insonning ko‗p o‗lchovliligi
. Insonni o‗rganishga nisbatan «
introvertiv» va «ekstrovertiv
» 
yondashuvlar ayniqsa ajralib turadi.
Introvertiv yondashuv insonning ong, jon, ruhiyat, instinktlar, nuqsonlar, fazilatlar kabi 
muhim xususiyatlarini tahlil etib, uni «ichdan» tushunish, anglab etishni nazarda tutadi
. Bunda 
insonning jismoniy va ma‘naviy mohiyati haqidagi falsafiy mulohazalar aksariyat hollarda tabiiy 
fanlarning empirik ma‘lumotlariga, avvalambor biologiya va psixologiya yutuqlariga tayanadi, 
lekin ba‘zan mistika, ezoterika, okkultizm bilan belgilanadi. Bunday yondashuvlar ayniqsa nemis 
antropologlari M.SHeler (1874-1928) va A.Gelen (1904-1976), avstriyalik faylasuf K.Lorens 
(1903-1989) ijodiga xosdir.
Ekstravertiv yondashuv insonga nazar tashlash, uning mohiyatini tahlil qilish go‗yoki 
«sirtdan» amalga oshiriladiki, buning natijasida diqqat markazidan uning ijtimoiy va tabiiy 
mohiyati o‗rin oladi;tegishli mo‗ljallarga muvofiq insonning Xudo, kosmos, universum va Shu 
kabilar bilan aloqasi tahlil qilinadi.
Bu erda falsafa ko‗pincha tarix, sotsiologiya, ekologiya, 
teologiya bilan ittifoq tuzadiki, bu hol diniy falsafa vakillari N.A.Berdyaev, S.N.Bulgakov, 
S.L.Frank, N.O.Losskiy kabi vakillariga ko‗proq xosdir. 
Shunday qilib, insonni falsafiy tushunish uchun yagona asos mavjud emas, xuddi 
Shuningdek bunday asos yaqin kelajakda paydo bo‗lishiga umid qilish uchun ham asoslar yo‗q. 
Hozircha faqat Shuni qayd etish mumkinki, diqqat markazidan yuqorida sanab o‗tilganlardan qaysi 
biri, chunonchi: kosmos, tabiat, Xudo, jamiyat yoki bevosita inson o‗rin olganiga qarab, falsafa 
tarixida insonni tushunish bilan bog‗liq masalalarni hal qilishda asos bo‗ladigan turli falsafiy nuqtai 
nazarlar farqlanadi. Ularning orasida kosmotsentrizm, teotsentrizm, sotsiotsentrizm va 
antropotsentrizm ayniqsa keng tarqalgan bo‗lib, turli davrlarda ularning har biri har xil ko‗rinishda 
namoyon bo‗lgan, lekin inson muammolarini o‗rganuvchi falsafiy konsepsiyalarda doim u yoki bu 
tarzda mavjud bo‗lgan.