|
3. Keskichning geometrik parametrlari keskichni charxlash burchaklari.
S
к
8-rasm.Qiya kesish sxemasi
Muammoli vaziyat:
1. Ko’rsatilgan omillarni qaysi
biriga noerkin kesish salbiy
ta’sir etadi:
a) kesish kuchiga;
b) yuzani sifatiga;
v) temperaturaga;
g) yeyilish miqdoriga;
d) tebranishga;
e) qirindini turiga;
f) o’simtaga;
j) turg’unlikka;
z) kesish tezligiga;
i) unumdorlikka;
Ma’ruza matning
«Erkin va
noerkin»
bo’limini
o’zlashtirsangiz muamoni
yechimini topasiz.
Keskich ishchi qismida oldingi - 1, asosiy - 2 va yordamchi - 3 ketingi yuzalar,
asosiy - 4 va yordamchi - 5 kesuvchi qirralar va cho’qqi-6 joylashgan bo’ladi
(rasm-9).Keskichni ishchi yuzasi va kesuvchi qirralarining fazoviy joylashishini
aniqlovchi burchaklar uning geometrik parametrlarini yoki geometriyasini
tashqil etadi.
9-shakl. Keskich elementlari.
1-oldingi yuza; 2-asosiy ketingi yuza; 3-yordamchi ketingi yuza;
4-asosiy kesuvchi kirra; 5-yordamchi kesuvchi kirra;
6-keskichning uchi.
1
2
3
4
5
6
Passiv holatda (statistik burchaklar, charxlash burchaklari) va aktiv holatda
(kinematik burchaklar, ishchi burchaklar) keskichni geomet-rik parametrlari
xaqidagi tushunchalar mavjuddir. Bun-day tushunchalarni kiritishda ko’pchilik
ishlov berish tur-lari statik va kinematik geo-metriyali kattaligi bo’yicha
farqlanishi bilan bog’liq bo’ladi. Keskichni statik bur-chaklari uni tayyorlashda va
charxlashda foydalaniladi. Kinematik burchaklar kesish jarayonida amalga
oshiriladi. Keskichning burchakla-rini aniqlash uchun ikkita koordinata (I va II)
va ikkita kesuvchi (III va IV) tekis-liklaridan foydalaniladi (rasm-10). Koordinata
tekisligi (I) bo’ylama (S
bo’y
) va ko’ndalang (S
ko’n
) surishlarga parallel qilib
o’tkaziladi. Bu tekislikni asosiy tekislik deb yuritiladi. Koordinata tekisligi (II)
asosiy kesuvchi qirradan o’tib, asosiy tekislikka pependikulyar bo’ladi.
>0
=0
<0
a
)
б
)
в
)
11-shakl.Asosiy kesuvchi kirraningkiyalik burchaklari. a) – manfiy, b) – nol, v)
- musbat
-
S
бщй
S
к
1
1
I
II
III
IV
10-шakl. Keskichning kordinata tekisliklari va burchaklari
.
Kesish yuzasi vintli yuzani tashqil etadi. Bu o’z o’rnida asosiy kesuvchi
qirraga urinib o’tadi va asosiy tekislikka perpendikulyar bo’lishi mumkin. Kesu-
vchi qirraning barcha nuqtalarida kesish tekisligi o’zining xolatiga ega. Bu xolat
kesuvchi qirralarning o’zaro joylashishi va zagotovkaning aylanish o’qi va shu
bilan bir qatorda zagotovkaning aylanish tezligi va keskichni surishning o’zaro
munosabatidan iborat bo’ladi. Asosiy III va yordamchi IV kesuvchi tekisliklar,
asosiy tekislikdagi, asosiy va yordamchi kesuvchi qirralar proektsiyalariga per-
pendikulyar o’tkaziladi. Asosiy tekislikda plandagi burchaklar o’lchanadi:
-
asosiy,
1
-yordamchi,
-cho’qqidagi burchak. Plandagi asosiy va yordamchi
buchaklar, asosiy tekislikdagi kesuvchi qirralar proektsiyalari va surish
yo’nalishi orasida o’lchanadi. Cho’qqidagi burchak esa asosiy tekislikdagi
kesuvchi qirralar proektsiyalari orasida o’lchanadi.
Koordinata
tekisligida (II) asosiy kesuvchi qirraning qiyalik burchagi-
o’lchanadi, bu kesu-
vchi qirra va keskichni cho’qqisidan o’tgan asosiy tekislikka paralel tekislik
orasidagi burchakdir (rasm-10). Burchak musbat, manfiy va nolga teng bo’lishi
mumkin (rasm-11). Asosiy kesuvchi tekislikda oldingi burchak o’lchanadi
(rasm-10). Bu keskichni oldingi yuzasi va keskichni cho’qqisi asosiy tekislikka
paralel tekislik. Ketingi burchak
- asosiy keyingi yuza va II koordinata tekisligi
orasidagi burchak. O’tkirlik burchagi
-oldingi va keyingi yuzalar orasidagi
burchak, kesish burchagi
-oldingi yuza va II koordinata tekisligi orasidagi
burchak. Asosiy burchaklar deb ataluvchi bu burchaklar quyidagi munosabatlar
orqali bir-biri bilan bog’langan:
:
2
=
2
-
=
+
.
Oldingi burchak musbat va manfiy bo’lishi mumkin (rasm-12). IV tekisligida
yordamchi ketingi burchak o’lchanadi. Bu burchak asosiy tekislikga perpendikul-
yar bo’lgan yordamchi kesuvchi qirra orqali o’tgan tekislik yordamchi ketingi yuza
orasidagi burchakdir.
>0
<0
12-shakl. Oldingi burchakni o’lchash koydasi
Ayrim xollarda bo’ylama V va ko’ndalang VI kesuvchi tekisliklarda o’lchangan
oldingi va keyingi burchaklar kattaliklarini bilish shart bo’lib qoladi. II tekislikka
parallel va asosiy I tekislikga ko’ndalang VII tekislikni o’tkazamiz.
A, S, F nuqtalar III, V, VI, tekisliklar bilan VII tekislikning kesib o’tuvchi
chizig’ida yetadilar, V, D, K nuqtalar esa keskichni oldingi yuzasida yetadilar. O
S D uchburchagidan:
ОС
СД
tg
б
SD=SE
DE tuzilgandan so’ng bu yerda SE=AV=OA tg
(AVO uchburchagidan),
DE= VEtg
=AStg
=OAtg
tg
(VDE va ASO uchburagidan) va OS =
cos
ОА
(ASO
uchburchagidan) quyidagini tenglikni olishimiz mumkin:
tg
b
= tg
sos
- tg
sin
(13)
O F M uchburchagidan:
FO
KM
FK
tg
FO
FM
к
,
G’K=AV=AOtg
AVO uchburchagidan
KM=VKtg
=AFtg
=OAstg
tg
.
VKM
va
AFO
uchburchagidan
sin
OA
OF
.
Shundan so’ng quyidagini hosil kilamiz:
tg
k
= tg
sin
+
tg
cos
.
(14)
Ketingi burchaklar orasidagi bog’liqlikni aniqlash uchun shunday usuldan foy-
dalanamiz. Ketingi yuza faqat burchak kattaligi orqali oldingi yuzadan ajralib tura-
di.
,
b
,
k
burchaklarga (90
o
-
), (90
o
-
b
), (90
o
-
k
) burchaklar muvofiq bo’ladi.
va
burchaklar oldingi kattaligida qoladi. SHuning uchun (12va13) formulalari-
dan quyidagilarni olamiz:
stg
b
=s tg
cos
- tg
sin
,
(15)
ctg
k
= ctg
sin
+ tg
cos
,
(16)
yaoni asosiy burchaklarni bo’ylama va ko’ndalang kesuvchi tekislikdagi
burchaklar funktsiyasi sifatida tasavvur etilsa (12) - (16) tengliklarni
va
larga
muvofiq yechish mumkin:
tg
=tg
b
cos
+ tg
k
sin
,
(17)
tg
= tg
k
cos
- tg
b
sin
,
(18)
ctg
=ctg
b
cos
+tg
k
sin
,
(19)
tg
=ctg
k
cos
- ctg
b
sin
.
(20)
Keskichning burchak o’lchamlarini va ishchi yuzalarining formalarini to’g’ri tan-
lash uchun har kaysi burchakning vazifasini aniqlab olish kerak, kesish jarayoniga
uning ta’sir etishini tushunib olish kerak. Shu bilan birga kekich va zagotovka
materialini, ishlov berish sharoitini hisobga olish ham shart. Harakat yo’nalishiga
nisbatan keskich formasi va oldingi yuzasi joylashishi qirindi hosil bo’lish ja-
rayoniga hal qiluvchi ta’sir etadi. Oldingi burchak ortishi bilan kesish kuchi va
qirindining deformatsiyalanish darajasi kamayadi, ajralib chiqayotgan issiqlik
miqdori kamayadi.Bu keskichning turg’unligiga qulay ta’sir qiladi. Ammo oldingi
burchakning o’sishi bilan o’tkirlik burchagi kamayadi, bu bilan keskich kesu-
vchi tig’larining mustahkamligi va turg’unligi qisqaradi va kesuvchi qirradan is-
siqlikni olib o’tish imkoniyati pasayadi.
f
ф
R
14-шакл. Кескичлар олдинги юзаларининг шакллари:
1 - ясси мусбат олдинги бурчакли;
2 - фаскали ясси манфий бурчакли;
3 - фаскали радиусли;
4 - ясси манфий олдинги бурчакли.
3
4
f
ф
1
2
Do'stlaringiz bilan baham: |
